Mrożek. Biografia to nowa (wydana w 2023 roku) książka biograficzna, której autorką jest Anna Nasiłowska – profesor literatury, pisarka, poetka, biografka. Pracuje w Instytucie Badań Literackich PAN, jest prezeską Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, autorką biografii Simone de Beauvoir i Jean-Paul Sartre’a, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Ryochu i Yoshido Umeda. Napisała też „Historię literatury polskiej”.
Jak wspomniałem, Mrożek. Biografia jest książką nową, ale już nagradzaną. Jest to gruby tom (liczący sobie ponad 700 stron!), bogato ilustrowany – przede wszystkim rysunkami bohatera książki, Sławomira Mrożka, oraz licznymi zdjęciami, starannie, wręcz pięknie, wydany przez Wydawnictwo Literackie w Krakowie.
Napisanie takiej książki wymagało od autorki ogromnego nakładu pracy, szukania, przetrząsania archiwów, rozmów z wieloma ludźmi. Tym bardziej, że autor „Tanga” chyba ciągle wymykał się swojej biografce, jak wielobarwny motyl, chyba nie jest łatwo pisać o kimś takim, o tak niezwykłej i barwnej, a jednocześnie ważnej dla polskiej kultury, postaci. Bo jest to przede wszystkim opowieść o Sławomirze Mrożku, o jego niezwykłej osobowości i twórczości, wreszcie o jego czasach i politycznych, a nawet geopolitycznych, uwarunkowaniach, w jakich przyszło mu funkcjonować. Opowieść, a więc coś na kształt gawędy, którą czyta się wprost wyśmienicie! Jak napisano na tylnej okładce książki, jest to biografia „bez taryfy ulgowej i wznoszenia pomnika”, ale moim zdaniem – przede wszystkim – biografia uczciwa i rzetelna, niemająca na celu ani wznoszenia pomnika Mrożkowi („exegi monumentum...”, ten pomnik autor „Tanga”, „Emigrantów” i „Małych listów”, wystawił sobie przecież swoją twórczością sam), ani też skandalizującego odbrązawiania.
Tadeusz Nyczek napisał o biografii Nasiłowskiej słowa, które chciałbym tu przytoczyć w całości:
„Niby outsiderów łatwo opisać, bo są właśnie osobni i można ich przyłapać na nietypowościach, ale nawet w tym Mrożek bywa niekonsekwentny i zmyłkowy. Co to za outsider, którego teksty i obyczaje wchodzą do języka ulicy, a on sam staje się bohaterem niemalże kultury popularnej… Skrajny neurotyk, który pisze sztuki czyste i zwarte, o mocy żelaznych konstrukcji, a w dziennikach daje upust ciemnym paranojom godnym Strindberga…
Nasiłowska miała więc zadanie karkołomne. I tu chapeau bas! Z tych zmagań wyszła wygrana, bo tak głęboko wypatroszonego Mrożka dotąd nie pokazał nikt”.
Nie ma tu żadnych dysproporcji. Mamy tu wszystko: dzieciństwo, młodość, sprawy osobiste autora „Tanga”, tło historyczne, wybory, jakich musiał dokonywać, miłości, związki, przyjaźnie, kontakty z najwybitniejszymi polskimi – i nie tylko polskimi – intelektualistami, podróże, lęki, nadzieje, rozczarowania, rozmowy, spotkania… Na kartach pojawiają się m.in. Leszek Herdegen, przyjaciel Mrożka z czasów młodości, Adam Tarn, Gustaw Herling-Grudziński, Jerzy Giedroyc, Witold Gombrowicz, Zbigniew Herbert, Wisława Szymborska, Zbigniew Cybulski, Bogumił Kobiela, Roman Polański, Marian Eile, Andrzej Chąciński, Erwin Axer, Samuel Beckett, Jan Błoński, Jan Lenica, Leopold Tyrmand, Maria i Bohdan Paczowscy. A więc nie tylko Sławomir Mrożek, ale i cały jego świat, jego epoka, jego ojczyzna, jego emigracja, jego przyjaciele… No i oczywiście dramaty, przedstawienia teatralne, utwory prozatorskie, no i cudowne rysunki humorystyczne i satyryczne, z których przecież także słynął Sławomir Mrożek.
Nasiłowska ukazuje Mrożka z wszystkich stron, na szczęście nie przekraczając pewnych granic. I tak można powiedzieć, że Mrożek został z wielu tajemnic „rozebrany”, choć jak sam stwierdził w swoich rewelacyjnych „Małych listach”: „Pisarz nago – to nie idzie” („Pisarz, żaba, alchemik”).
Język biografii pozbawiony jest wszelkiej koturnowości, napuszenia, silenia się na oryginalność czy uczoność. Mogę tylko powtórzyć za Tadeuszem Nyczkiem: „chapeau bas!”
Pani profesor Annie Nasiłowskiej serdecznie gratuluję napisania tej biografii – opowieści o Sławomirze Mrożku, a Państwu gorąco ją polecam – jako lekturę jak najbardziej obowiązkową, ale także po prostu niezwykle ciekawą i fascynującą.
Anna Nasiłowska, Mrożek. Biografia, Wydawnictwo Literackie Kraków 2023.