Roman Andrzejewski - Wojny północne w XVI i XVII wieku (1)

0 Dislike0
Gwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywna
 

W XVI i XVII wieku przez Europę Północną i Europę Środkową przetoczyły się dwie wojny, określane w historiografii mianem pierwszej wojny północnej, zwanej też siedmioletnią wojną północną (1563-1570) i drugiej wojny północnej (1655-1660). Stronami tego konfliktu były głównie: Królestwo Szwecji, Rzeczypospolita (do 1569 r. Korona Królestwa Polskiego), Wielkie Księstwo Litewskie, Królestwo Danii (i Norwegii), Brandenburgia, Carstwo Rosji i Lubeka reprezentującą interesy Hanzy. Wojny te toczyły się o hegemonię na Morzu Bałtyckim, tzw. Dominium Maris Baltici, a w rezultacie także o podział Inflant.

Nie przyniosły jednakże rozstrzygnięcia zadawalającego którąkolwiek ze stron konfliktu i w niedalekiej przyszłości były zarzewiem toczącej się o te same cele w latach 1700-1721 kolejnej wojny północnej, zwanej też wielką wojną północną.

W roku 1558 rozpoczęła się trwająca do 1570 r. wojna pomiędzy Wielkim Księstwem Litewskim wspieranym przez Rzeczypospolitą, a Carstwem Rosyjskim, będąca częścią ogólnoeuropejskich zmagań w ramach pierwszej wojny północnej. Główną przyczyną konfliktu były dążenia Rosji do opanowania wybrzeża Morza Bałtyckiego wraz z niezamarzającymi zimą portami na terenie Inflant. W styczniu 1588 r. wojska rosyjskie uderzyły na Inflanty i zdobyły Dorpat (Narwę) oraz kilka zamków.

31 sierpnia 1559 r. zawarty został w Pozwolu pakt pomiędzy Wielkim Księstwem Litewskim, a Zakonem Kawalerów Mieczowych. Na mocy tego układu mistrz zakonu Gotthard Kettler oddawał całe Inflanty pod protekcję Zygmunta II Augusta, jako Wielkiego Księcia Litewskiego, który ze swojej strony zagwarantował Zakonowi obronę przed ekspansją Moskwy. Ponieważ pomoc litewska okazała się mało skuteczna, 28 listopada 1561 r. zawarto w Wilnie drugi pakt pomiędzy arcybiskupem ryskim, landmistrzem Gotthardem Kettlerem i stanami inflanckimi, a Koroną i Wielkim Księstwem Litewskim. Na mocy tego paktu Inflanty oddały się pod opiekę Zygmuntowi II Augustowi, jako Królowi Polskiemu i Wielkiemu Księciu Litewskiemu. 5 marca 1562 r. w Rydze, Kettler złożył hołd lenny królowi Zygmuntowi oraz dokonał sekularyzacji Zakonu Kawalerów Mieczowych, przechodząc na luteranizm. W zamian otrzymał w dziedziczne lenno Kurlandię i Semigalię. Reszta Inflant i Ryga zostały inkorporowane do Korony i Litwy, jako Księstwo Zadźwińskie. Dorpat przypadł Rosji, Estonia Szwecji, a wyspy Ozylię i Dagö oraz Ziemię Piltyńską otrzymała Dania.

W toku działań wojennych, 9 sierpnia 1562 r. w bitwie pod Newlem wojska polskie pod wodzą starosty różańskiego pokonały wielokrotnie silniejsze wojska rosyjskie. 26 stycznia 1564 r. wojska litewskie dowodzone przez hetmana wielkiego litewskiego Mikołaja Radziwiłła i hetmana polnego litewskiego Grzegorza Chodkiewicza rozgromiły z kolei wojska rosyjskie pod Czaśnikami.

W roku 1563 r. doszło do wybuchu pierwszej wojny północnej, będącej wojną Szwecji z Danią oraz Rzeczypospolitej ze Szwecją i Rosją. Spowodowana była ona dążeniami Rosji do zdobycia dostępu do Bałtyku oraz rywalizacją polsko-rosyjską o Inflanty, a także rywalizacją szwedzko-duńską o dominację w basenie Morza Batyckiego. Konfliktem były również zainteresowane inne państwa europejskie, przede wszystkim Niderlandy, Anglia oraz Francja. Doszło też do zawarcia 5 października 1563 r. w Kopenhadze sojuszu duńsko-polskiego oraz z miastami Hanzy reprezentowanymi przez Lubekę, skierowanego przeciwko Szwecji i sprzymierzonej z nią Rosji.

Działania wojenne objęły Inflanty, pogranicze litewsko-rosyjskie oraz Morze Bałtyckie. Doszło do szeregu bitew. 15 lutego 1563 r. wojska rosyjskie pod osobistym dowództwem cara Iwana IV Groźnego zdobyły Połock. Z kolei 7 lutego pod Orszą wojska litewskie hetmana Mikołaja Radziwiłła rozbiły wojska moskiewskie. W 1565 r. wojska polsko-litewskie spustoszyły okolice Newla, Wieliża i Wielkich Łuków. W początkach 1568 r. wojewoda witebski Stanisław Pac zdobył Sitno, a starosta orszański Filon Kmita uderzył na Smoleńszczyznę, dochodząc do Wiaźmy. Prowadzone działania wojenne nie przyniosły jednakże militarnego rozstrzygnięcia, zwycięskiego dla którejkolwiek ze stron.

W 1568 r. rozpoczęły się negocjacje pokojowe zakończone podpisaniem 22 czerwca w Moskwie trzyletniego rozejmu pomiędzy Rzeczpospolitą a Carstwem Rosyjskim. Pierwszą wojnę północną zakończył traktat pokojowy podpisany 13 grudnia 1570 r. na kongresie pokojowym w Szczecinie pomiędzy Szwecją a Danią oraz Lubeką, występującą w imieniu Hanzy. Kongres potwierdził również rozejm polsko-rosyjski. Uchwały Kongresu okazały się korzystne dla Rosji i Danii. Rosja uzyskała podstawy do dalszej ekspansji na ziemie litewskie, a Litwa utraciła na jej rzecz wschodnią część Inflant, biskupstwo dorpackie i część terytorium województwa witebskiego z zamkami Jezieryszcze i Uświat.

Kolejna wojna północna, zwana drugą wojną północną, rozegrała się w latach 1655-1660 pomiędzy Szwecją, sprzymierzoną przejściowo z Brandeburgią, Siedmiogrodem, magnatami litewskimi Januszem i Bogusławem Radziwiłłami, a Rzeczpospolitą Obojga Narodów oraz później także Austrią, Danią, Holandią i Rosją. Najazd szwedzki, określany również mianem „potopu szwedzkiego” przyspieszyła opozycja magnacka w samej Rzeczypospolitej, wroga królowi Janowi II Kazimierzowi.

Wojska szwedzkie zaatakowały Rzeczpospolitą jednocześnie na dwóch frontach. Na przełomie czerwca i lipca 1655 r. od strony Rygi uderzyły na Inflanty, zajmując 11 lipca Dyneburg, a następnie wkroczyły na Litwę i zajęły Birże. 21 lipca armia szwedzka dowodzona przez marszałka Arvida Wittenberga zaatakowała od strony Szczecina Wielkopolskę i dotarła do Ujścia, gdzie 25 lipca pospolite ruszenie szlachty poznańskiej i kaliskiej dowodzone przez wojewodę poznańskiego Krzysztofa Opalińskiego poddało się najeźdźcy bez walki. Marszałek Wittenberg ruszył więc w głąb Wielkopolski i 31 lipca, również bez walki, zajął Poznań. Jeszcze większy sukces odnieśli Szwedzi na Litwie, zawierając 20 października w Kiejdanach układ z magnatami, hetmanem wielkim litewskim Januszem Radziwiłłem i koniuszym wielkim litewskim Bogusławem Radziwiłłem, oddającym Litwę pod protektorat króla Karola X Gustawa. Układ ten zrywał unię Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną Królestwa Polskiego. Wkrótce część wojsk litewskich zbuntowała się przeciwko Radziwiłłom i wywołała powstanie na Żmudzi.

 

Wydawca: Towarzystwo Inicjatyw Kulturalnych - akant.org
We use cookies

Na naszej stronie internetowej używamy plików cookie. Niektóre z nich są niezbędne dla funkcjonowania strony, inne pomagają nam w ulepszaniu tej strony i doświadczeń użytkownika (Tracking Cookies). Możesz sam zdecydować, czy chcesz zezwolić na pliki cookie. Należy pamiętać, że w przypadku odrzucenia, nie wszystkie funkcje strony mogą być dostępne.