Książka Fenomenologia Husserla po raz pierwszy ukazała się w Danii w 1997 r. Jej autorem jest DAN ZAHAVI, wtedy zaledwie 30-letni duński filozof. Treść publikacji to nie tylko wprowadzenie do filozofii Husserla, jej określona interpretacja, ale też przedstawienie faz rozwoju filozofii twórcy fenomenologii. Dzieło łączące perspektywę systematyczną z historyczną składa się z trzech części, a za podstawę ma nie tylko dzieła wydane, ale także manuskrypty. Taka hermeneutyka dzieła wymaga pewnego komentarza: otóż Edmund Husserl miał zwyczaj spisywania swoich myśli. Pozostawił po sobie 45 tys. manuskryptów, które tuż przed wybuchem II wojny światowej franciszkanin Hermann Leo Van Breda wywiózł z nazistowskich Niemiec do Belgii. Tak powstało przy Instytucie Filozofii w Louvain Archiwum Husserla, a edycja serii Husserliana została doprowadzona w 2009 r. aż do czterdziestego tomu. Ponieważ taki sposób egzegezy czyjejś twórczości budzi wątpliwości, Zahavi w polemice z Paulem Ricoeurem argumentuje, iż manuskrypty Husserla są lepiej opracowane niż dzieła źródłowe oraz powołuje się na jego opinię wyrażoną w korespondencji, że najważniejszą część dorobku życia zawarł w rękopisach, przygotowując dzieło będące ostateczną prezentacją filozofii fenomenologicznej.
Cześć I Wczesny Husserl: logika, epistemologia, intencjonalność obejmuje etap twórczości niemieckiego filozofa z okresu Badań logicznych i eksponuje teorię intencjonalności jako kluczową dla zrozumienia filozofii husserlowskiej. Najbardziej oryginalna część tego dzieła to słynna walka Husserla z psychologizmem w logice i matematyce. Psychologizm ontologiczny to pogląd, który głosi, że wszystko, co istnieje sprowadza się do dwóch kategorii obiektów: materialnych i psychicznych. Stąd alternatywa: dany obiekt, o ile istnieje, zalicza się do jednej z dwóch klas. Psychologizm w logice i matematyce głosił, że przedmioty logiki i matematyki (bryły geometryczne, figury płaskie, zbiory, sądy, prawa logiki itp.) mają naturę psychiczną i są poznawalne jak wszelkie obiekty badane przez psychologię, a w drugiej połowie XIX w. w różnych wersjach był reprezentowany przez: J.S. Milla, Ch. Sigwarta, B. Erdmanna, H. Helmholza. Stanowisku temu Husserl zarzucił redukcję idealnych tworów matematyki i logiki do procesów psychicznych, mylenie aktu poznania z przedmiotem poznania, wreszcie niedostrzeganie, że poznanie w naukach dedukcyjnych jest poznaniem apriorycznym i pewnym, a nie typowym dla psychologii poznaniem empirycznym, a zatem tylko prawdopodobnym. Psychologizm w niektórych wersjach współwystępował z relatywizmem podważającym absolutny charakter prawdy. Polemika z psychologistycznym rozumieniem nauk formalnych stała się dla Husserla punktem wyjścia do rozważań nad warunkami możliwości poznania w ogóle, które zakładają istnienie podmiotów poznających wyposażonych w zdolność odróżniania prawdy od fałszu, oczywistości od nonsensu, niesprzeczności i sprzeczności, czy świata, którego natura jest dostępna poznaniu. Nie idzie tu oto, czy empirycznie te warunki zachodzą, lecz o to, że założone w formie transcendentalnych postulatów umożliwiają one artykulację i sensowność jakiegokolwiek poznania. Akty poznawcze są możliwe dzięki intencjonalności (skierowaniu na przedmiot) jako istotnej własności większości aktów świadomości, przy czym przedmioty tych aktów są czymś innym niż one same. Z odniesienia świadomości do przedmiotu intencjonalnego nie wynika jednak jego istnienie, bo intencjonalność nie jest relacją sensu stricto, dlatego teoria intencjonalności nie może być użyta do obrony realizmu metafizycznego, jak chciał J.P. Sartre w Bycie i nicości. Po analizie relacji między fenomenologią a metafizyką w tamtym okresie twórczości Husserla, Zahavi stawia tezę, że jego stanowisko było neutralne wobec metafizycznego sporu realizmu z idealizmem, co nie wykluczało krytyki: naturalizmu za próbę wyjaśnienia całości bytu, w tym intencjonalności, za pomocą metod nauk przyrodniczych, natomiast idealizmu subiektywnego – za redukcję przedmiotów intencjonalnych do świadomości.
W części II Zwrot w stronę filozofii transcedentalnej: epoché, redukcja, idealizm transcendentalny Zahavi omawia szczegółowo pojęcia: epoché, redukcji transcendentalnej, konstytucji, przedstawia własne rozumienie idealizmu transcendentalnego Husserla i stara się wykazać ciągłość tematyczną zachodzącą między Ideami czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii (1913) a Kryzysem nauk europejskich i fenomenologią transcendentalną (1936). Zdaniem Zahaviego, dla Husserla początkowo idealizm znaczył autonomię tego, co idealne wobec tego, co psychiczne, zaś kwestią otwartą pozostawał kontekst metafizyczny tego twierdzenia. Jego idealizm transcendentalny podkreślający ścisłą korelację świadomości i świata, jest bliski realizmowi wewnętrznemu Hilarego Putnama (Representation and Reality, 1988), nie poddaje się jednak łatwo pozytywnej interpretacji: Nie ulega też wątpliwości, że nie był on ani subiektywnym idealistą, ani metafizycznym realistą (s. 98).
W części III Późny Husserl: czas, ciało, intersubiektywność i świat życia zreferowano analizy fenomenologiczne dotyczące czasu, ciała, intersubiektywności, świata życia (Lebensweltu), rozumiane nie jako aplikacje zasad fenomenologii do konkretnych problemów, lecz jako każdorazowe rewizje rozumienia podstaw fenomenologii. Opis retencjonalno-protencjonalnej struktury świadomości pozwolił Husserlowi przedstawić związki między przypomnieniami a oczekiwaniami, przedrefleksyjną a refleksyjną formą samoświadomości. Z kolei analizy ciała i namysł nad nauką nowożytną doprowadziły Husserla do przekonania, iż podmiot transcedentalny to zawsze podmiot ucieleśniony, zaś narodziny i śmierć, zmiana pokoleń są warunkami konstytuowania się obiektywnego i historycznego świata.
Zasługą Zahaviego jest przedstawienie twórcy fenomenologii jako wyjątkowego i oryginalnego klasyka filozofii, który nie jest tylko widzianym z perspektywy polemicznej poprzednikiem M. Schelera, M. Heideggera, J.P. Sartre’a, M. Merleau-Ponty’ego, E. Lévinasa, A. Schütza czy P. Ricoeura. Do zalet książki zaliczam także jasny i przystępny styl pracy, wszechstronną prezentację spornych problemów interpretacyjnych, tudzież zanegowanie tradycyjnej periodyzacji twórczości filozoficznej Husserla dzielącej ją na cztery okresy. Wykładnia filozofii husserlowskiej dokonana przez autora zasadza się na założeniu, że jej nowe wątki nie były ani rezygnacją, ani unieważnieniem wątków wcześniejszych. Oczywiście, jest to dopuszczalne odczytanie myśli Husserla, ale czym innym są związki treściowe między poszczególnymi poglądami, a czym innym wykazanie ich koherencji, a tego u Zahaviego brak.
Dan Zahavi, Fenomenologia Husserla, tłum. M. Święch, Wydawnictwo WAM, Kraków 2012, ss. 208