Nazwa Wołosi Wlah wywodzi się od germańskich słów walh, wealh, które oznaczały człowieka posługującego się językiem celtyckim. W późniejszym okresie termin ten został szerzej zaadaptowany dla grup ludów mówiących językami romańskimi.
To samo znaczenie mają angielskie słowa Wales - Walia, gdzie mieszkali zromanizowani Celtowie, podobnie jak Walonia w Belgii, kanton Valais w Szwajcarii. Wołochami określa się ludności pasterską wywodzącą się z Bałkanów pochodzenia romańskiego.
Istnieje wiele teorii na temat pochodzenia tej ludności. Szczególny stosunek do Wołochów mają współcześni Rumunii, którzy uważają ich za protoplastów swojej państwowości. Odwołują się oni do Księstwa Wołoszczyzny jako kolebki państwowości rumuńskiej, stworzonej właśnie przez ten lud. Rumuńscy uczeni uważają, że Wołosi wywodzą się od Daków zamieszkujących rzymską prowincję Dacje. Prowincja Dacja została utworzona w 106 n.e. przez cesarza Trajana. Po podboju tej prowincji miejscowa ludność Daków została poddana, procesowi romanizacji. Dacja została wtedy skolonizowana przez dużą liczbę rzymskich kolonistów. Prowincja przyciągała Rzymian swoim bogactwem, jakim było złoto. Napływali więc tam rzymscy górnicy, handlarze, poszukiwacze przygód. W celu ochrony tej bogatej prowincji ulokowano w niej wiele rzymskich jednostek wojskowych, np. LEG XIII GEM-tj. legio XIII Gemina. Rodzima ludność dacka była również eksterminowana, co wpłynęło na przyspieszenie procesu romanizacji. Część Daków opuściła prowincje i osiedliła się za północnym łukiem Karpat, tworząc tzw. Wolnych Daków, którzy wielokrotnie najeżdżali rzymską Dację. Proces romanizacji , był intensywny i relatywnie krótki w stosunku co do innych rzymskich prowincji, bo trwał tylko ponad 150 lat. W 271 roku n.e. prowincja została ewakuowana przez cesarza rzymskiego Aureliana z racji najazdów Germanów i Wolnych Daków. Cesarz oparł wtedy granice rzymskie na linii Dunaju w celu ich łatwiejszej obrony. Według historyków rumuńskich z rejonu Dacji została ewakuowana administracja i wojsko rzymskie, a ludność romańska pozostała na tych terenach, zwana przez innych Wołochami oparła się ekspansji Wizygotów i dała początek narodowi rumuńskiemu.
Wyżej przedstawiona teoria przez historyków rumuńskich nie jest uznawana przez historyków z innych państw. Według badaczy europejskich Wołosi pochodzą z południa Bałkanów m.in. z rejonów Ilirii, dzisiejszej Tesalii ( Grecji) i Macedonii. Tereny te były mocno zromanizowane, gdyż panowanie rzymskie w Macedonii, Epirze oraz na wybrzeżu dalmatyńskim sięga II w p.n.e. Badacze podkreślają również brak w języku wołoskim zapożyczeń wschodniogermańskich, stąd wątpliwa wydaje się teoria o dackim pochodzeniu Wołochów. Poza tym liczne źródła historyczne mówią o całkowitej ewakuacji Rzymian z Dacji. Badacze Wołochów twierdzą, że w starożytności Wołosi nie uważali się za naród i szybko się romanizowali. Z nich wywodzili się cesarze rzymscy i bizantyjscy: Aurelian, Dioklecjan, Justynian. W latach 476-1000 najazdy Wizygotów, Hunów, Awarów, Słowian, pozbawiły ten naród wyższych warstw społecznych. W XI wieku Wołosi stworzyli państwo wraz z koczowniczym ludem Pieczyngów na południu Rumunii, które przeistoczyło się w XIII wieku w Hospodarstwo Wołoskie. Wołosi w XII wieku rozpoczęli wędrówkę ku północy docierając do Moraw. W XIII wieku byli już znani na ziemiach polskich. Większość z nich stanowili pasterze, lecz część z nich trudniła się wojennym rzemiosłem. Wyższe warstwy Wołochów uzyskały herb Sas, np. ród Dzieduszyckich. Wołosi osadzali się na trenach wyludnionych i nieurodzajach.
Kolonizacja trenów bezludnych przez Wołochów była popierana przez władców. Polscy magnaci potrzebowali zasiedlenia terenów leżących odłogiem. Waleczni Wołosi potrafili wyżywić się w nie sprzyjających osadnictwu górach, więc byli cennym nabytkiem. Stworzono dla nich wołoskie-prawo osadnicze, regulujące stosunki pomiędzy właścicielem, a osadnikami. Osadników najczęściej lokowano na trenach trudnych w uprawie, gdzie nie sprawdziła się wcześniej lokacja na tzw. prawie niemieckim. Osadnictwo polegało na przejmowaniu pasterskich form prawnych. Mieszkańcy tego typu wsi płacili czynsz w naturze, oddając panu feudalnemu miedzy innymi owce z każdej hodowlanej dwudziestki. Wczesna osada wołoska składała się, podobnie jak osada lokowana na prawie niemieckim, z około 17 kolonów oraz sołtysa, tzw. kniazia. Posiadała karczmę oraz popa. Osadnicy posiadali swój własny samorząd, na czele którego stał kniaź. Mieli też prawo do opuszczania wsi. Kniaziowie byli zobowiązani do służby wojskowej, co wyróżniało prawo wołoskie od innych praw lokacyjnych stosowanych Polsce. W XVI wieku. Na kniaziów obierano z reguły osadników niemieckich. W prawie wołoskim występowała także funkcja starosty, zwanego krajnikiem. Był on zwierzchnikiem wszystkich osad wołoskich znajdujących się w obrębie średniowiecznego starostwa, tzw. krainy.
Warto wspomnieć również, że lokowanie wsi na tym prawie było procesem społecznym, a nie etnicznym. Wsie lokowane na tym prawie zamieszkane były często przez Bojków, Łemków i Hucułów. Podobny proces odnosił się do osadnictwa walońskiego na Dolnym Śląsku, gdzie początkowo Walonami nazywano górników pochodzących z romańskiej części Belgii, a w późniejszych wiekach Walonami określano wszystkich trudniących się górnictwem, którzy etnicznie byli wyłącznie Niemcami 1. Prawo wołoskie było także unifikowane od 1468 roku. Przed sądem wyższym prawa niemieckiego musieli stawiać kniaziowie wsi lokowanych na prawie wołoskim. Dalszy los tego prawa osadniczego związany jest z utrzymywaniem przez Rzeczy pospolitą pułków jazdy wołoskiej od XVI do reformy wojskowej z 1717 roku. Wołosi wsławili się w wojnach prowadzonych w XVII jako lekka jazda, stawiająca skuteczny opór Tatarom i Turkom. Prawem wołoskim posługiwano się także w czasach Habsburgów. W XVIII wieku używano jeszcze wołoskiego prawa lokacyjnego. Wiek XIX przyniósł zmianę prawa w Monarchii Austriackiej i likwidację osobnego prawa osadniczego, jakim było prawo wołoskie, które zostało zastąpione przez prawo austriackie.
Wołochów i Walonów łączy jedynie pochodzenie i kultura romańska.