Książka już w czasach starożytnego Egiptu była doceniana, księgozbiory nazywano „lecznicami dusz” podkreślając w ten sposób jej wartość terapeutyczną. Jednak po raz pierwszy użyto terminu biblioterapia w 1916 roku. Określano wtedy tym terminem ogół działań polegających na wykorzystaniu książek do celów terapeutycznych. Biblioterapia, jak pisze Wita Szulc, „to użycie wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych jako pomocy terapeutycznej w medycynie i psychiatrii, także poradnictwo w rozwiązywaniu problemów osobistych przez ukierunkowane czytanie”. Książka więc posiada właściwości lecznicze i terapeutyczne. Biblioterapia pomaga też dzieciom w trudnościach w odnalezieniu się w nowej sytuacji, oswaja lęki, wspomaga rozwój. Poznawanie bajek, a także baśni, o której roli w życiu dziecka pisałem na łamach Akantu, „leczenie” dzieci tymi utworami, to bajkoterapia. Pojęcia bajki i baśni używa się na co dzień często zamiennie. Bajki, które tworzy się dla dzieci do wykorzystania w ich terapii nazywamy bajkami terapeutycznymi.

Tego typu bajki stosuje się i adresuje do dzieci od trzech do dziewięciu lat. Świat przedstawiony jest w nich z perspektywy dziecka. Bajki terapeutyczne mają na celu uspokojenie, wyrównanie trudności emocjonalnych oraz wsparcie rozwoju osobistego. Dzielą się na: relaksacyjne, psychoedukacyjne, psychoterapeutyczne i relaksacyjno-terapeutyczne.
Głównym zadaniem bajek relaksacyjnych jest uspokojenie dziecka na podstawie wizualizacji. Taka bajka ma jasny schemat, musi być krótka, trwać od trzech do siedmiu minut, jej bohater obserwuje i uczestniczy wszystkimi zmysłami miejsca, gdzie odpoczywa. Wydarzenia takie, jak picie wody ze źródła, kąpiel pod wodospadem, latanie mają działanie oczyszczające, redukują napięcia i inne negatywne emocje. Wizualizacja zaś rozwija wyobraźnię i stwarza określone stany emocjonalne u dzieci. Dziecko przed opowiadaniem mu takiej bajki powinno być zrelaksowane, osoba opowiadająca również. Powinna ona wyrównać swój oddech i rytmicznym cichym głosem przedstawiać tekst. Spokojna muzyka wzmacnia efekt relaksacji. Bajki relaksacyjne trzeba stosować systematycznie, jeśli się chce osiągnąć efekty.
Bajki psychoedukacyjne mają wprowadzić zmiany w szeroko rozumianym zachowaniu dziecka. Powinny opowiadać o emocjach, które powodują konkretne sytuacje tak, aby rozwinąć świadomość emocjonalną, uczyć rozpoznawania i nazywania emocji. Kształtują one kompetencje emocjonalne, łączą wiedzę z emocją i przez to uczą radzenia sobie ze światem w różnych sytuacjach. W bajkach psychoedukacyjnych powinny być zawarte metafory lub symbole znane dziecku. Bajki te nie narzucają zachowania, lecz dają wybór.
W rozwoju dziecka pojawia się wiele problemów, a tego rodzaju bajki mogą być pomocne w ich rozwiązywaniu, dlatego powstać może ich wiele, a każda z nich może być związana z konkretnym, indywidualnym problemem dziecka, może poszerzyć jego wzory działania. Maria Molicka pisze, że „bajki psychoedukacyjne powinny zawsze zostać opracowane, co nie znaczy wyjaśnione. Po ich przeczytaniu należałoby zachęcić uczniów do narysowania ilustracji, uzewnętrznienia emocji, porozmawiania o tym, co czuli bohaterowie bajek, nieraz należałoby też odnieść się do doświadczeń osobistych. Nie należy narzucać dzieciom interpretacji”.
Bajka psychoterapeutyczna skierowana jest do dzieci od czterech do dziewięciu lat. Impulsem do jej powstania są baśnie, „których analiza pod kątem zastosowanych mechanizmów psychologicznych przyczyniła się do możliwości skonstruowania utworów podobnych, uzupełnionych o dodatkowe techniki terapeutyczne”. Bajka psychoterapeutyczna jest dłuższa od bajki relaksacyjnej i psychoedukacyjnej. Ma rozbudowaną treść utworu. Celem tych bajek jest dowartościowanie dziecka, czyli pośrednio zaspokojenie jego potrzeb, zbudowanie dodatnich emocji, czyli dawanie wsparcia przez zrozumienie i uznanie oraz wskazanie sposobów radzenia sobie w trudnych wydarzeniach, przekazanie odpowiedniej wiedzy o sytuacjach lękotwórczych. Bajki psychoterapeutyczne w swoim zamierzeniu mają zmniejszać lęk. Skonkretyzowanie lęku pokazuje się dziecku poprzez osoby, przedmioty czy zaistniałe sytuacje, które go wywołują. Symbole i metafory pomagają dotrzeć do prawdziwych odczuć dziecka. Bajka ta ma wpływać na nie poprzez naśladownictwo i identyfikację, odwrażliwianie i poprzez przyswojenie wiedzy. Proces terapii zachodzi w wyobraźni i dlatego nie powinno się tych bajek ilustrować rysunkiem.
Bajki relaksacyjno-terapeutyczne łączą ze sobą elementy wszystkich wyżej opisanych bajek terapeutycznych.


Literatura:
1.    Brett D., Bajki, które leczą, cz. 1 i 2, przekł. Małgorzata Trzebiatowska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003.
2.    Molicka M., Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Media Rodzina, Poznań 2002.
3.    Szeliga K., Historia Guziołka czyli jak tworzyć i wykorzystywać bajki i opowiadania w biblioterapii oraz rozwoju aktywności twórczej dziecka w wieku przedszkolnym. Poradnik dla Dzieci, Rodziców i Nauczycieli, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005.
4.    Szulc W., Arteterapia. Narodziny idei, ewolucja teorii, rozwój praktyki, Difin, Warszawa 2011.