Archiwum

Bronisław Pastuszewski - Wojna domowa w Mołdawii

0 Dislike0
Gwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywna
 

Mołdawia to kraina historyczna w środkowo-wschodniej Europie obecnie znajdująca się w granicach Rumunii, Mołdawii (Mołdowy; rum. Moldova) oraz Ukrainy. Obejmuje ona tereny między Karpatami Wschodnimi, Dniestrem oraz deltą Dunaju. W jej ramach wyróżnia się: 1. na północy Bukowinę (obecnie północną z Czerniowcami na Ukrainie, i południową z Suczawą w Rumunii), 2. w części wschodniej duży obszar między Prutem a Dniestrem (w historii zwany Besarabią) stanowiący obecnie terytorium Republiki Mołdowy, 3. część Mołdawii na południu należącą obecnie do Ukrainy (d. turecki Budziak) dochodzącą do wybrzeża

I.

Ziemie Mołdawii od starożytności i średniowiecza znajdowały się pod kontrolą różnych władców. W okresie XV w. obszarem Mołdawii były ziemie pomiędzy Wschodnimi Karpatami a Dniestrem. Ich rozkwit polityczny i gospodarczy w XV w. zawdzięczały hospodarom mołdawskim Aleksandrowi Dobremu i Stefanowi Wielkiemu (Ştefan cel Mare).

Później popadły pod zależność turecką aż do XIX w. Ale już w XVIII w. północna część Mołdawii (Bukowina) podporządkowana została Habsburgom a w początku XIX w. część wschodnia – Rosji (Besarabia). Zróżnicowanie tych ziem przy wykorzystaniu koniunktury międzynarodowej stało się podstawą do zjednoczenia hospodarstwa Mołdawii z hospodarstwem Wołoszczyzny i w efekcie do powstania w latach 1859 – 66 r. Królestwa  Rumunii. Istniało one do 1918 r. W 1940 r. Związek Radziecki zmusił Rumunię do oddania mu Besarabii, Budziaku i północnej Bukowiny (pakt Ribbentrop – Mołotow), a potem z Besarabii i pasma ziem na wschodnim brzegu Dniestru utworzył Mołdawską Socjalistyczną Republikę Radziecką. Po wojnie Rumunia stała się państwem satelickim ZSRR, jako Rumuńska Republika Ludowa. Od lat 60. - tych rządzona przez Nicolae Ceauşescu do grudnia 1989 r., kiedy został on stracony w wyniku rewolty antykomunistycznej.

II.

Mołdawska SRR jako jedna z pierwszych republik ZSRR rozpoczęła proces przemian demokratycznych. W maju 1989 r. inteligencja mołdawska powołała Front Ludowy Mołdawii, jako ruch antyrosyjski, domagając się zmiany zapisu języka mołdawskiego (jest to rodzaj dialektu rumuńskiego) z grażdanki (uproszczona cyrylica) na liternictwo łacińskie i uznania go za państwowy. Front ten uznał dominację Rosjan na ważnych stanowiskach w kraju jako pozostałość radzieckiej kolonizacji. Warto podkreślić, że większość ludności republiki miała słabe poczucie narodowej tożsamości mołdawskiej. 31 sierpnia tego roku Rada Najwyższa Mołdawskiej SRR (MSRR) przyjęła dwie ustawy: 1. o wprowadzeniu jako państwowy języka mołdawskiego w miejsce rosyjskiego i 2. o wprowadzeniu alfabetu łacińskiego. Hasła podnoszone przez Front, m.in. dotyczące zjednoczenia z Rumunią antagonizowały mniejszości rosyjską i ukraińską na wschodzie Republiki, głównie na terenach Naddniestrza. Następowała także derusyfikacja struktur władzy. Większość Mołdawian znała oba języki, lecz w Naddniestrzu tylko rosyjski, co powodowało napięcia a dalej nastroje secesjonistyczne. 27 kwietnia 1990 r. Rada Najwyższa MSRR za flagę państwową przyjęła flagę Rumunii z herbem republiki. Rozpoczęły się protesty w Naddniestrzu i w Gaugazji (region w środkowej Mołdawii, zamieszkały przez prawosławną ludność pochodzenia tureckiego). W naddniestrzańskim rejonie, pogłoski o możliwym zjednoczeniu z Rumunią podsycane przez separatystów wywołały strajki i demonstracje w głównych miastach, a na zachodnim brzegu Dniestru w Benderach (rum. Bender, gr. Tighina).
W ośrodkach tych, bowiem zlokalizowane były duże zakłady, zarządzane przeważnie z Moskwy. Protesty te miały charakter polityczny – ich siłą mobilizacyjną okazał się spór o język. Władze w Moskwie chciały zapobiec wyjściu republiki z ZSRR. Rada Najwyższa w czerwcu zmieniła nazwę republiki na Radziecką Socjalistyczną Republikę Mołdawii. Front zażądał zmiany na Rumuńską Republikę Mołdawii, co wywołało sprzeciwy w Naddniestrzu i Gaugazji, gdzie w wyniku lokalnych referendów wprowadzono po trzy oficjalne języki. W sierpniu w Komracie (Komrat – stolica Gaugazji) proklamowano niepodległą Republikę Gaugazji w składzie ZSRR. We wrześniu do stolicy Naddniestrza – Tyraspola wkroczyły oddziały radzieckiego MSW. 2 września na nadzwyczajnym zjeździe deputatów w tym mieście ogłoszono deklarację o utworzeniu Naddniestrzańskiej Mołdawskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej – PMSRR, obejmującej terytorialnie 5 rejonów grigoriopolski, dubosarski, kamenecki, rybnicki i słobodziński oraz 4 miasta: Bendery, Dubosary, Rybnica i Tyraspol. Przewodniczącym RN tej republiki został Igor Smirnow. Region naddniestrzański zaczęto umacniać pod względem administracyjno – terytorialnym. Jedną z przyczyn tych działań była obawa rządzącej de facto kliki nomenklaturowej przed utratą kontroli nad dość dobrze rozwiniętą gospodarką. Rząd w Kiszyniowie zdecydowanie sprzeciwiał się tym posunięciom, traktując Naddniestrze jako integralną część Mołdawii. Również na południu w rejonie Komratu władze Republiki Gaugazji w październiku ogłosiły wybory do RN. Poparło te działania kierownictwo PMSRR (Naddniestrze), wysyłając tam ochotników dla wsparcie miejscowej samoobrony. Jednocześnie Tyraspol zażądał od prezydenta ZSRR M. Gorbaczowa interwencji. Kiszyniów wysłał oddziały MSW i policji w rejony Naddniestrza. W kwietniu kierownictwo ZSRR stopniowo traciło realne możliwości działania na terytorium Mołdawii. 23 maja parlament w Kiszyniowie zmienił nazwę państwa na Republikę Mołdawii (rum. Moldova, pol. Mołdowa). Po nieudanym sierpniowym puczu G. Janajewa w Moskwie, została rozwiązana Komunistyczna Partia Mołdawii. 25 sierpnia RN Naddniestrza zatwierdziła deklarację niepodległości. 27 sierpnia również parlament Mołdowy przyjął deklarację niepodległości, a fakt ten spotkał się poparciem ludności w czasie półmilionowej demonstracji w Kiszyniowie. We wrześniu w Tyraspolu zatwierdzono konstytucję, herb i flagę PMSRR.

III.

Na początku listopada 1991 r. mieszkańcy Dubosar zablokowali miasto, obawiając się akcji mołdawskiej policji. Zorganizowali jego obronę. Szturm policji zakończył się kilkoma ofiarami śmiertelnymi. Również w Benderach mieszkańcy zablokowali drogi dojazdowe. W Tyraspolu zaczęto organizować przy wsparciu stacjonującej tam 14 Armii Gwardyjskiej ZSRR, własne siły zbrojne – Gwardię Republikańską. Zablokowano drogi dojazdowe i mosty na Dniestrze, by zapobiec atakom sił Republiki Mołdawskiej. Wprowadzono również stan wyjątkowy. Do Dubosar z pomocą nowym władzom zaczęli przybywać ochotnicy z całego regionu a także formacje kozaków dońskich i kubańskich z terenu Rosji i Ukrainy. Dobrze uzbrojona przez Rosjan Gwardia Republikańska oraz miejscowa milicja wypierała struktury siłowe RM z terenów na wschodnim brzegu Dniestru i przejmowała budynki administracji.

5 listopada RN podjęła decyzję o zmianie nazwy PMSRR na Naddniestrzańską Republikę Mołdawską – PMR (ros. Pridniestrowskaja Mołdawskaja Riespublika). W wyniku referendum 1 grudnia proklamowano jej niepodległość (poparcie wyniosło 98%) oraz przeprowadzono wybory prezydenckie. Prezydentem wybrano Igora Smirnowa. Wydarzenia te stały się podstawą budowy własnych struktur państwowych. Warto zaznaczyć, że 8 grudnia 1991 r. formalnie zakończył żywot Związek Radziecki, a na jego miejsce powstała Wspólnota Niepodległych Państw. 13 grudnia policja mołdawska przeprowadziła atak na Dubosary. W walce poległo kilka osób, a wymiana ognia trwała cztery dni. 18 grudnia Federacja Rosyjska uznała niepodległość Republiki Mołdawii, a 21 uczyniła to Ukraina. 21 grudnia prezydent RM Mirce Snegur podpisał porozumienie o utworzeniu WNP. W miesiącach zimowych doszło do agresywnych działań separatystów i ich starć z siłami mołdawskimi. W tym okresie Tyraspol objął kontrolę na wschodnim brzegu Dniestru od Gruszki na północy do Dniestrowska na południu oraz na zachodnim brzegu w Benderach i okolicznych wsiach. Gwardia secesjonistów liczyła wówczas ok. 2 tys. żołnierzy. W lutym 1992 r. zajęła ona koszary mołdawskie na zachodnim brzegu, co bardzo zaostrzyło sytuację militarną i polityczną.

IV.

Za formalny początek wojny domowej mołdawsko – naddniestrzańskiej przyjmuje się datę 2 marca 1992 r., gdy w wyniku do końca niewyjaśnionej prowokacji w Dubosarach zginął naczelnik naddniestrzańskiej milicji. Wywołało to demonstracje mieszkańców miasta i rozpoczęcie walk pomiędzy policją RM a gwardzistami PMR na odcinku od Bender do Dubosar. 13 i 14 marca policja mołdawska zdobyła koszary na zachodnim brzegu. Władze secesjonistycznej republiki sprowadziły posiłki z Rybnicy i Tyraspola oraz oddziały kozaków. Państwo ukraińskie bojąc się destabilizacji regionu popierało integralność Mołdawii. Jednocześnie jednak Ukraińcy z Naddniestrza domagali się wsparcia secesji przez Ukrainę, licząc na masowe poparcie kozackich oddziałów. Rząd RM zażądał od Rosji i Ukrainy wyprowadzenia kozaków. 17 marca Kijów ustanowił wzdłuż granicy strefę bezpieczeństwa, co nie zapobiegło przyszłych ochotników do Naddniestrza (PMR), zawierających z jego władzami kontrakty finansowe za udział w walkach. Najbardziej zacięte walki toczyły się o elektrownię wodną w Dubosarach. Zasila ona w prąd Naddniestrze, część Ukrainy i część Mołdawii. Separatystyczne władze liczyły bardzo na militarną pomoc 14 Armii. Nasilenie walk nastąpiło w drugiej połowie marca – obie strony straciły kilkadziesiąt osób. Na spotkaniu WNP w Kijowie za priorytet działań politycznych uznano zapewnienie integralności Mołdawii, warunkującej stabilność w regionie. Zadeklarowano tam zakaz korzystania z arsenałów państw WNP. Zorganizowano spotkania ekspertów z Mołdawii, Rosji, Ukrainy i Rumunii, poszukując sposobów rozwiązania sytuacji. Władze rumuńskie proponowały dialog, aby konflikt rozwiązać pokojowo. Ale wewnętrzna opozycja wobec prezydenta Rumunii Iona Iliescu, żądała przyłączenia Mołdawii do Rumunii. Możliwość taką odrzucały władze w Mołdawii. Za swój najważniejszy cel uznały rozbicie formacji zbrojnych Naddniestrza i przywrócenie politycznej kontroli nad  regionem. 28 marca Republika Mołdowy wprowadziła stan wyjątkowy na całym terytorium państwa. W odpowiedzi kierownictwo separatystów ogłosiło godzinę milicyjną i apel o masowe zgłaszanie się do wojska. Celem tego było odparcie sił RM, kontrofensywa i objęcie kontrolą całego terytorium wzdłuż rzeki. Główna arteria komunikacyjna z Dubosar do Tyraspola znajdowała się pod ciągłym ostrzałem mołdawskim. Walczono o strategiczne zakłady pracy, budynki i drogi, oskarżając się nawzajem o przeprowadzanie ataków. Rosła liczba ofiar. Pierwszy miesiąc wojny oznaczał, że żadna ze stron nie poprzestanie na osiągniętych celach. Jednak wobec twardej obrony secesjonistów, Mołdawia uznała, że nie uda się opanować Dubosar i Tyraspola. 1 kwietnia zaatakowała Bendery. Walki toczyły się w pobliżu miejscowości Gîsa, Chciani, Copanca, Cremenciug i o koszary 14 Armii. Rosjanie wprowadzili czołgi do ochrony brygady rakietowej i 4 kwietnia wystosowali rezolucję do prezydentów: B. Jelcyna, L. Krawczuka i M. Snegura wzywającą do zaprzestania agresji RM i grożącą wejściem do walki pod flagą Rosji. 6 i 7 kwietnia rozpoczęły się kolejne rokowania pomiędzy Mołdawią, Ukrainą, Rosją i Rumunią. 12 kwietnia przerwano ogień, a 19 wojska RM z wyjątkiem policji wycofały się z Bender, a Gwardia złożyła broń. W Dubosarach trwały jednak walki, gdyż separatyści uzyskali wsparcie 14 rosyjskiej Armii. 9 czerwca zawarto porozumienie o przerwaniu ognia. Po zablokowaniu przez Gwardię oddziałów policji mołdawskiej w Benderach, Kiszyniów zdecydował się zaatakować to miasto. Bitwa o Bendery była kulminacyjnym wydarzeniem wojny domowej. Nocą 19/20 czerwca armia  mołdawska weszła do miasta opanowując jego punkty strategiczne. W odpowiedzi kierownictwo w Tyraspolu ogłosiło powszechną mobilizację. Chętni rezerwiści otrzymali część uzbrojenia z magazynów 14 Armii. Do pomocy zgłosiły się oddziały kozackie. Ich uderzenie spowodowało wycofanie się  sił mołdawskich z Bender. 23 czerwca do Tyraspola przybył gen. A. Lebiedź z pełnomocnictwami od rządu rosyjskiego. Groził władzom rumuńskim szybkim marszem wojsk pancernych na Bukareszt. Ta interwencja rosyjska, gdyż licząca ponad 10 tys. żołnierzy i wyposażona w ciężki sprzęt 14 Armia, przewyższała liczebnie siły Mołdawii i Naddniestrza, okazała się decydująca. Federacja Rosyjska wsparła władze w Tyraspolu. 29 czerwca czołgi 14 Armii wjechały do Bender. Walki uliczne trwały kilka dni. Artyleria rosyjska zmasowanym ostrzałem sił RM przechyliła szalę zwycięstwa na rzecz secesjonistów. W walkach o miasto zginęło ponad 500 osób, a ok. 1,5 tys. zostało rannych. Powstała sytuacja skłoniła władze w Kiszyniowie do starań o przerwanie wojny. 3 lipca prezydent Borys Jelcyn i prezydent Mircea Snegur ogłosili zawieszenie broni, podpisane 21 lipca w Moskwie. W wyniku porozumienia uzgodniono wyprowadzenie wojsk z regionu konfliktu, utworzenie strefy bezpieczeństwa oraz objęcie negocjacjami status 14 Armii i termin jej wycofania z Naddniestrza. Warto zaznaczyć, że nie jest znana skala infiltracji tego terytorium przez siły specjalne Federacji Rosyjskiej.

Podpisane porozumienie zakończyło wprawdzie działania wojenne, ale przeprowadzenie całej operacji pokojowej pod kierownictwem Rosji oznaczało zapewnienie faktycznej niezależności Naddniestrza od władz w Kiszyniowie (RM). Moskwa gwarantowała secesjonistom ochronę ich struktur państwowych. Skutkowało to ustanowieniem przez nich własnych posterunków granicznych i celnych, do tej pory funkcjonujących. Moskiewska propozycja regulowania spornych spraw na zasadzie konsensusu pomiędzy Rosją, Mołdawią i Naddniestrzem oznaczała w praktyce wetowanie przez Tyraspol niekorzystnych dla niego postanowień. Lipcowe porozumienie umocniło rolę Rosji jako mediatora oraz wykluczyło Rumunię i Ukrainę z wpływu na dalsze uregulowanie sytuacji nad środkowym Dniestrem.

V.

Wojna domowa na terytorium Republiki Mołdawii w okresie luty – lipiec 1992 r. miała wiele następstw. Trudno dokładnie określić liczbę ofiar tej wojny, ponieważ w tej kwestii istnieją rozbieżności. Przyjmuje się, że po obu stronach konfliktu zginęło ok. 1100 osób, ok. 6 tys. zostało rannych, a ok. 200 tys. musiało opuścić swe domy. Władze Naddniestrza określają swój udział na 12 tys. osób, zabitych na ok. 820 osób, a rannych na ok. 2,5 tys. Straty zaś żołnierzy rosyjskich to ok. 500 zabitych i rannych. Według danych Kiszyniowa udział w walkach wzięło ponad 28 tys. osób, zginęło ok. 300 osób, a 3,5 tys. zostało rannych.

Poważnym następstwem tej wojny byli uchodźcy: 72 tys. na Ukrainie, 10 tys. w Rosji i 1 tys. na Białorusi. Większość z nich nie wróciła do Republiki Mołdawskiej. Wystąpiły też grupy uchodźców wewnętrznych tzn. z lewego lub prawego brzegu Dniestru w głąb pasa ziem Naddniestrza. Ich liczba dochodziła do ok. 130 tys. osób. Władze w Kiszyniowie starały się im pomóc materialnie poprzez zasiłki socjalne, emerytury itp. Wojna pogorszyła też sytuację gospodarczą po obu stronach Dniestru. Duże straty poniósł ciężki przemysł oraz energetyka. Przerwana została komunikacja z Rosji i Ukrainy w rejon Dubosar i Benderów. Według władz Naddniestrza zniszczono 230 przedsiębiorstw, 1900 domów, 43 km linii energetycznych i 15 km sieci ciepłowniczych. Straty materialne oceniają one na 10 mld rubli naddniestrzańskich, czyli 70 mln dolarów amerykańskich. Ambasada RM w Federacji Rosyjskiej swoje straty ocenia ogólnie na ok. 380 mln. dolarów.

Konflikt w Naddniestrzu różnił się od innych w tym samym okresie na terenach byłego ZSRR jak w Osetii Południowej, Abchazji i Górnym Karabachu. Mołdawska wojna domowa była dość krótka i spowodowała mniejszą liczbę ofiar. Dla słabej militarnie Republiki Mołdawii była klęską, gdyż straciła ona kontrolę nad kluczowym pod względem energetycznym regionem.

Stąd obecne „dziwne stosunki” polityczne i inne na styku Kiszyniów – Tyraspol, a właściwie brak oficjalnych relacji. Można też mówić, że istnienie Republiki Naddniestrzańskiej jest pewnym czynnikiem „kontroli” Moskwy nad Republiką Mołdawską choćby przez układ przesyłu energii elektrycznej do tego państwa.

Należy wyraźnie podkreślić, że zwycięstwo strony naddniestrzańskiej było możliwe dzięki wsparciu Rosji. Udział 14 Armii Gwardyjskiej latem 1992 r. w walkach o Bendery umożliwiło separatystycznym władzom Tyraspola utrzymanie kontroli nad liczącym 4,2 tys. km kw. obszarem nad wschodnim brzegu Dniestru od Kamienki do Słobodzieja. Tak więc Federacja Rosyjska okazała się kluczowym graczem na tych terenach, a w efekcie „gwarantem” istnienia separatystycznej Naddniestrzańskiej Republiki (ros. ПМР) zwanej z rumuńska, ale pisanej grażdanką, Republiki Mołdawskiej Dniestru (РМН).

Flaga tego nieuznawanego międzynarodowo państwa to poziome dwa czerwone pasy u góry i u dołu oraz środkowy węższy ciemnozielony. Na górnym, z lewej strony umieszczony jest żółty sierp i młot z gwiazdą. Herb zaś to w górnej części czerwona gwiazda, żółte kłosy, sierp i młot oraz słońce, a niżej na czerwonej wstędze, trzy nazwy republiki, pod spodem zielone liście, pomarańcze i liliowe winogrono.

Wydawca: Towarzystwo Inicjatyw Kulturalnych - akant.org
We use cookies

Na naszej stronie internetowej używamy plików cookie. Niektóre z nich są niezbędne dla funkcjonowania strony, inne pomagają nam w ulepszaniu tej strony i doświadczeń użytkownika (Tracking Cookies). Możesz sam zdecydować, czy chcesz zezwolić na pliki cookie. Należy pamiętać, że w przypadku odrzucenia, nie wszystkie funkcje strony mogą być dostępne.