W roku 2016, w tysiąc pięćdziesiątą rocznicę chrztu Polski został wydany Modlitewnik Gertrudy Mieszkówny.
Profesor Artur Andrzejuk, który dokonał dzieła przetłumaczenia Kodeksy Gertrudy, zaopatrzył też modlitewnik w stosowne Wprowadzenie. W tym właśnie Wprowadzeniu odnajdujemy kopalnię wiedzy na temat córki Mieszka II i Rychezy.
A więc przede wszystkim, dowiadujemy się, że pierwszym polskim tekstem nie jest, jak do niedawna sądzono, „Kronika Polska Mistrza Wincentego Kadłubka”, ale powstały wiek wcześniej „Modlitewnik Gertrudy”. Drugim ważnym faktem jest to, że „Modlitewnik” zawiera teksty poetyckie – poważne i dojrzałe pod względem teologicznym. Kolejną bardzo ważną sprawą jest udowodniony fakt polskiej tożsamości narodowej Gertrudy, która uważała się za Polkę, pomimo tego, że wyjechała z Ojczyzny mając zaledwie lat siedem i całe swoje dalsze życie spędziła w Niemczech i na Rusi. Podobnie wiadoma jest rzymsko-katolicka tożsamość religijna księżnej, która swoje modlitwy spisywała w duchu katolickim, ozdabiając je jednocześnie ruskimi malowidłami.
Czytając dalej dowiadujemy się wiele na temat pochodzenia Gertrudy. A więc urodziła się około roku 1025 jako córka króla polskiego Mieszka II, syna Bolesława Chrobrego i niemieckiej księżniczki Rychezy, córki Henryka Ezzona i Matyldy, siostry Ottona III. Gertruda była więc prawnuczką Mieszka I i czeskiej księżniczki Dobrawy, a jednocześnie prawnuczką Ottona II i bizantyjskiej księżniczki – cesarzowej Theophano Matka Gertrudy - Rycheza opuściła Poznań około roku 1032, zabierając ze sobą królewnę - siedmioletnią Gertrudę. W roku 1043 brat Gertrudy – Kazimierz Odnowiciel – wydał ją za mąż za bratanka swej żony Dobroniegi – Marii, Izjasława Jarosławowicza, następcę kijowskiego tronu. Mąż Gertrudy był więc synem Jarosława mądrego i wnukiem Włodzimierza Wielkiego, który w roku 988 dokonał chrztu Rusi.
Z okazji zamążpójścia księżna otrzymała od swej matki Rychezy, bogato iluminowany Kodeks Egberta, zawierający psałterz i kilka dodatków.
Wychowana w klasztorze Gertruda zaczęła z czasem spisywać własne modlitwy. Jej teksty są dowodem starannego wykształcenia teologicznego, a także wysokiej kultury i wyrobienia estetycznego.
Życie Gertrudy było trudne i niebezpieczne. Jej mąż Izjasław pomimo parokrotnej interwencyjnej pomocy Bolesława II stracił tron w Kijowie, a następnie w 1077 roku zginął w wyniku walk dynastycznych. W 1086 roku zamordowany został tez Jaropełk – starszy syn Gertrudy i Izjasława. W 1093 roku zwierzchnim księciem w Kijowie został Światopełk Michał – średni syn Gertrudy, która doprowadziła później do małżeństwa jego córki Zbysławy z Bolesławem Krzywoustym.
Modlitewnik towarzyszył Gertrudzie we wszystkich kolejach jej życia. Przekazała go w 1103 roku swojej wnuczce Zbysławie Swiatopełkównie z okazji jej ślubu.
O dalszych losach modlitewnika możemy dowiedzieć się w czasie dalszej lektury.
W kodeksie Gertrudy odnajdujemy; modlitwy planu dnia i liturgii, modlitwy do Boga w Trójcy Świętej, do Jezusa Chrystusa Zbawcy i Odkupiciela, do Matki Bożej, do św. Piotra, do świętych Pańskich, do Miłosierdzia Bożego, modlitwy za Kościół, za zmarłych, za syna, modlitwy pokutne, modlitwy w utrapieniu, i modlitwy o odpuszczenie grzechów.
Profesor Andrzejuk zwrócił uwagę na zaskakujący fakt, że wiele akcentów rozsianych w modlitewniku musiało prawdopodobnie być niezrozumiałych za czasu życia Gertrudy, albowiem w teologii i kulturze Europy – sprawy te zostały dostrzeżone i poruszone dopiero kilka wieków później.
Dotyczy to między innymi problemu dotyczącego stworzenia i odnowienia człowieka. W Modlitwie Nr 65 czytamy:
„Chwała Ojcu, który nas uczynił
Chwała Synowi, który nas uzdrowił
Chwała Duchowi Świętemu, który nas odnowił”.
Kolejne problemy, nieznane w XI i XII wieku, a poruszane w modlitwach Gertrudy to: kult Jezusa z podkreśleniem jego człowieczeństwa, a także kult Marii Magdaleny. W modlitwie Nr 105 Gertruda zwraca się di Marii Magdaleny, słowami, które nawet dzisiaj możemy uznać za śmiałe -
„Wiem przecież najsłodsza przyjaciółko Chrystusa,
że nie zasługuję na to, na co ty zasłużyłaś”.
Modlitwy Gertrudy robią naprawdę duże wrażenie. Na zakończenie przytoczę jeszcze fragment modlitwy za grzechy Nr 84, w której księżna prosi Boga o odpuszczenie grzechów i o udzielenie cnót teologicznych oraz darów Ducha Świętego
„Przebaczenie i swą łaskę mi okaż,
Wiarą, nadzieją, miłością mnie napełnij,
Umysł mój do niebieskiego pragnienia skieruj”.
Wszystkie zacytowane fragmenty Modlitewnika świadczą o bardzo starannym wykształceniu Gertrudy, a przecież żyła ona w czasach, kiedy kształcenie kobiet, nawet tych będących córkami cesarzy, królów i książąt należało do wielkich rzadkości. Tym większa powinna być nasza satysfakcja, że to właśnie Gertruda Mieszkówna z rodu Piastów pozostawiła po sobie tak wspaniałą literacką, a zarazem teologiczną i filozoficzną spuściznę i ze to właśnie jej „Modlitewnik” jest najwcześniej spisanym polskim tekstem.
Książka jest starannie wydana, w twardej oprawie z pięknymi ilustracjami.
Modlitwy Gertrudy Mieszkówny, przekład i opracowanie Artur Andrzejuk, Wyd. Campidoglio, Warszawa 2016.