Miałem dwa powody, żeby zainteresować się historią rodu Mostowskich. Po pierwsze – moja Mama była de domo Mostowska. Pochodziła ze starej szlacheckiej rodziny herbu Dołęga od setek lat zamieszkałej na Laudzie, w dolinie Niewiaży na pograniczu Żmudzi i Auksztoty. Po drugie w latach dziwięćdziesiątych XX wieku dyrektor Filharmonii Pomorskiej założył Fundację Ostromecko, której celem było ratowanie starego pałacu Mostowskich zniszczonego przez lata braku konserwacji i dewastacji kolejnych użytkowników. Zaproponował moją kandydaturę jako Prezesa Fundacji Ostromecko. Miałem wątpliwości, czy chirurg jest właściwym kandydatem. Andrzej Szwalbe przyrzekał jednak pomoc i radę, a ja znałem wyjątkowe zdolności organizacyjne  dyrektora, będące gwarantem realności przywrócenia Bydgoszczy Wersalu Pomorza, czyli barokowego pałacu położonego na skarpie rozlewiska Wisły i otoczonego unikalnym parkiem. Niewątpliwie magia herbu Dołęga wpływała na decyzję podjęcia wyzwania. Oglądając stary pałac, którego zniszczone wnętrze zapełniała kolekcja zabytkowych fortepianów i obrazów współczesnych malarzy pozyskiwanych przez Filharmonię, zwróciłem uwagę na kręte drewniane schody łączące parter z piętrem pałacu. Elementem tych schodów były liczne, rzeźbione w drewnie herby Wielkiego Księstwa Litewskiego – Pogoń. Trudno było zrozumieć więzy łączące Koronę i Wielkie Księstwo w pałacu Wojewody Pomorskiego pod Bydgoszczą. Postanowiłem więc bliżej poznać historię rodu Mostowskich poprzez klejnot Dołęga związanego z moim rodem po kądzieli.
Legenda zapisana w herbarzu Kaspra Niesieckiego głosi, że Bolesław Krzywousty w jednej z bitew stoczonych z walecznymi Prusami wyróżnił rycerza herbu Pomian, dodając do odwróconej podkowy z krzyżem, strzałę na pamiątkę zabicia wodza wrogów i przechylenia szali zwycięstwa na stronę rycerzy Bolesława. Ustanowił też zawołanie Dołęga.
Ród Mostowskich prawdopodobnie pochodzi z Mazowsza. Paweł Michał Mostowski był synem Teodora Bogdana Mostowskiego – kasztelana płockiego, aktywnego uczestnika Konfederacji Tarnogrodzkiej zawiązanej przez szlachtę za panowania króla Augusta II w obronie przed samowolą armii saksońskiej. Paweł Michał Mostowski był zwolennikiem Augusta III. Otrzymał od króla przywilej lokacyjny Ostromecka, a w latach 1758–1766 był wojewodą pomorskim i wybudował barokowy pałac. Ożenił się z Anną Rozalią córką wojewody mińskiego, kasztelana inflanckiego, senatora i deputata do Trybunału Litewskiego w Wilnie Jana Augusta Hylzena. J.A. Hylzen umarł w Wilnie w 1707 roku.
Hylzenowie posiadali duże dobra w Warszawie, na Litwie i Inflantach. Wyjaśniło się więc pochodzenie rzeźb Pogoni w Ostromecku. Paweł Michał Mostowski nie został jednak zaakceptowany przez Stany Prus Królewskich, które wolały własnego kandydata na wojewodę pomorskiego, to jest dowódcę wojsk Prus Królewskich Fleminga. Ostatecznie Mostowski sprzedał Ostromecko Flemingowi.
August III mianował więc Pawła Michała Mostowskiego wojewodą mazowieckim. Dobra warszawskie w postaci pałacu na Nowolipiu (obecny Pałac Mostowskich) oraz pałac w Tarchominie drogą spadku otrzymała żona Anna Rozalia.
Umiera August III, tron polski przy pomocy carycy Katarzyny II drogą elekcji otrzymuje Stanisław August Poniatowski. Pułki rosyjskie stacjonują w Polsce. Wybucha bunt szlachty zwany Konfederacją Barską. Paweł Michał Mostowski popiera kandydata na tron – syna Augusta III, elektora Fryderyka Augusta. Bierze udział w konfederacji Barskiej. Zostaje obwołany marszałkiem generalnym Konfederacji, jest zamieszany w porwanie króla Stanisława Augusta, ucieka na Śląsk, a następnie do Paryża, gdzie umiera 1781w roku. Był kawalerem Orła Białego.
Pozostawił dwóch synów – starszego Józefa, urodzonego w 1763 roku oraz młodszego Tadeusza Antoniego, urodzonego w 1766 roku. Józef Mostowski mieszkał na Litwie, kupił w Cerkliszkach koło Święcian majątek od Gosztowtów i wspólnie z żoną Domicelą z domu Siekierczyńską wybudował w stylu klasycystycznym wielką rezydencję. Była to rezydencja otwarta dla wileńskiej arystokracji. Architektem pałacu był prawdopodobnie Stuoka–Gucewicz. Józef Mostowski był posłem inflanckim na Sejmie Wielkim, był zwolennikiem i jednym z twórców konstytucji 3 Maja. W latach 1791/92 brał udział w misji dyplomatycznej w wspólnie z księciem Czartoryskim do Drezna. Wybierany wielokrotnie marszałkiem szlachty ziemi wileńskiej. W okresie porozbiorowym brał czynny udział w pracach Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. Pisał w Dzienniku Wileńskim artykuły na tematy pedagogiczne. Umarł w roku 1817. Dwór w Cerkliszkach rozbudowywała żona, tworząc piękny park wokół góry Perkuna, miejsca kultu pogańskiej Litwy.
Syn Edward Mostowski, marszałek ziemi wileńskiej, stracił to stanowisko po represjach Moskali po Powstaniu Listopadowym. Kolejny syn, hrabia Władysław Mostowski był znaną postacią Wilna. Jego córka Maria Mostowska Radziwiłłowa sprzedała Cerkliszki w roku 1905 Chaleckiemu. Obie wojny światowe oszczędziły pałac, jednak jego bogate wnętrze uległo dewastacji. Obecnie pałac i park w Cerkliszkach /Cerkliškis/ jest odremontowany. Kaplica z grobami Mostowskich uległa jednak zniszczeniu.
Młodszy syn wojewody pomorskiego, hrabia Tadeusz Antoni Mostowski był znaną postacią Warszawy. Zwolennik Konstytucji 3 Maja, członek Stronnictwa Patriotycznego na Sejmie Czteroletnim, jeden z założycieli Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej. Podczas Targowicy wyjeżdża do Francji, jednak po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów wraca do Warszawy. Podczas Insurekcji Kościuszkowskiej zostaje członkiem Rady Najwyższej Narodowej i Rady Wojennej. Po upadku powstania wraca do Paryża, ale już w roku 1802 zakłada w stolicy nowoczesną drukarnię w odziedziczonym pałacu Mostowskich. Drukuje tam dzieła pisarzy polskich. W roku 1812 zostaje ministrem spraw wewnętrznych Księstwa Warszawskiego, a potem Królestwa Polskiego, przyczyniając się do uaktywnienia gospodarczego państwa. W 1825 roku zostaje senatorem i wojewodą. Jest też recenzentem teatralnym i krytykiem literackim. Po Powstaniu Listopadowym emigruje do Francji i tam umiera w roku 1842, pochowany na cmentarzu w Monmartre. Losy jego córek we Francji nie są znane.
Ród Mostowskich osiadł na Laudzie prawdopodobnie z nadania królewskiego po Unii Lubelskiej, gdyż tylko wówczas pozwalano szlachcie polskiej osiedlać się na Litwie. Posiadali oni majątek w Dowborajciach wielkości 200 hektarów. Był to zaścianek szlachecki przez pokolenia uprawiający ziemię i lojalny wobec Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Brat mego dziadka Kazimierz Mostowski mieszkał na Inflantach i – jak mi opowiadano – był twórcą gramatyki łotewskiej. W okresie niepodległości Litwy w ramach reformy rolnej majątek ten zmniejszono do 80 hektarów. Otrzymał go potem syn mojego dziadka Mikołaja – Stanisław Mostowski. Podczas I wojny światowej znalazł się na Krymie, gdzie w Symferopolu pobierał nauki. Szczególnie interesowała go zoologia i entomologia. Wrócił na Litwę i zaczął pracę w Akademii Rolniczej w Datnowie („Świat Inflant" 2010, nr 13, s.1–2). Został kierownikiem Katedry Entymologii, zajmując się owadami i szkodnikami niszczącymi plony. Stał się jedynym ekspertem w tej dziedzinie na Litwie. Po przeniesieniu Akademii do Kowna został profesorem i akademikiem. Umarł w 1982 roku. Drugi jego syn Michał zginął w Przemyślu podczas I wojny światowej..
Nie miał dzieci, a ja zostałem po kądzieli ostatnim przedstawicielem Rodu Mostowskich na Laudzie. Po rodzie tym pozostał więc tyko kod genetyczny, który wpływa na następne pokolenia. Drewniany dwór w Dowbrajciach istnieje, a na jego ścianie wisi tablica, że w tym domu urodził się i działał Stanisław Mostowski /Stanislovas Mastauskis/twórca i ojciec entymologii litewskiej.
Wspominam dziś lata dziecinne spędzone w Dowborajciach wśród wielopokoleniowej rodziny, a przede wszystkim Święta Bożego Narodzenia w atmosferze starodawnego zaścianka
Wszystko minęło, tylko wspomnienia pozwalają odtworzyć obrazy świata tak odmiennego od współczesnej rzeczywistości.
Pozostał też klejnot Dołęga, symbol pięknej, ale jakże odległej historii.