- in memoriam -

Polskie literackie środowisko emigracyjne straciło ostatnio następnego ze swych nieocenionych członków. Dr Jadwiga Hortensja Maria Dąbrowska,  założycielka Pisma Kulturalno-Społecznego ,,TECZKA”, dziennikarz niezależny, poetka, opozycjonistka, znana działaczka polonijna, zmarła w Paryżu.

We Francji przebywała od 1981r. Na powzięcie przez nią decyzji życia poza ojczyzną bezpośrednio wpłynął dekret o wprowadzeniu przez rząd W. Jaruzelskiego stanu wojennego w Polsce.

Jej postawa życiowa była nacechowana wachlarzem wartości zapomnianych współcześnie, a przynajmniej już niepopularnych w ogóle. Niosła w sobie jakby elementy etosu przeszłości: patriotyzm, wiarę, świadomość korzeni narodowych, wierność miejscu i historii swego pochodzenia, pragnienie wolności, najwyższy szacunek dla przodków, umiłowanie bliźniego.

Jadwiga Dąbrowska urodziła się 14 czerwca 1931 r. w Poznaniu, jako córka hrabiny Zofii Żółtowskiej z Niechanowa i Stefana Tytusa Dąbrowskiego, herbu Radwan, wybitnego lekarza, fizjologa, biochemika, profesora i rektora Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, członka Parlamentu II R.P. (1922-1935), vice Ministra w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, w Rządzie powołanym przez Ignacego Paderewskiego. Jadwiga była wnuczką Księżnej Marii Jadwigi Żółtowskiej, wywodzącej się z rodziny arystokratycznej Sapiehów, siostry Księcia Kardynała Adama Stefana Sapiehy. Była spowinowacona z największymi rodami magnackimi Radziwiłłów i Czartoryskich.

Wybuch II wojny światowej zaskoczył rodzinę Dąbrowskich w miejscowości Puszczykowo, położonej ok.12 km na południe od Poznania gdzie od 1934r., przy ul. Cichej, mieścił się ich dom rodzinny. Z obawy przed zbliżającym się frontem Dąbrowscy wyjechali do rodziny w Niechanowie. W połowie grudnia 1939r. opuścili Wielkopolskę. Rozpoczęła się ich wojenna tułaczka w okupowanej Polsce…

Nic dziwnego więc, iż młoda Jadwiga wzrastała w atmosferze patriotyzmu, jak i walki o wolność i niepodległość.

Jadwiga Dąbrowska jest absolwentką Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, gdzie w latach 1951-1955 studiowała Filologię Romańską. W 1970r. uzyskała tytuł Doktora Romanistyki na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza (UAM) w Poznaniu. 

Pracowała jako adiunkt u prof. Ludwika Zabrockiego w UAM (1965-73), a  następnie  w Instytutach Filologii Romańskiej Uniwersytetu Śląskiego (1973-77) w Katowicach, oraz w latach 1977-81 w Krakowie, w Wyższej Szkole Pedagogicznej (WSP).  

W latach 1980-1981 w Krakowie staje się członkiem  Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego NSZZ "Solidarność".

Jesienią 1981r. Dr Dąbrowska podejmuje studia podyplomowe na Sorbonie (Uniwersytet Paryski). W Paryżu zatrzymuje ją jednak i uniemożliwia powrót do ojczyzny ogłoszenie stanu wojennego w Polsce, dnia13 grudnia 1981r …

W pamiętną niedzielę, podanie do opinii publicznej tej wstrząsającej informacji przez Wojciecha Jaruzelskiego zszokowało polską emigrację, jak i ludność w kraju. Nagle obywatele Polscy przebywający poza jej granicami zostali pozbawieni możliwości kontaktu ze swymi rodzinami w Polsce. Zaś Polakom w ojczyźnie, podległym i kontrolowanym przez Rząd W. Jaruzelskiego i Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR) uzależnionych od wpływu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), uniemożliwiono kontakt z całym światem zamykając granice Polski, zamykając bądź militaryzując niemal wszystkie sektory działalności. W okresie kilku następnych  miesięcy nie istniały połączenia telefoniczne z Polską, nie funkcjonowała również poczta, tak jak większość struktur państwowych . Nikt nie wiedział co czynić, do czego prowadzi ten stan…
 
Jadwiga Dąbrowska bierze udział w protestach, tak jak wielu innych Polaków we Francji, podobnie jak i wspomagający ich francuscy przyjaciele. W zaistniałej sytuacji działa w redakcji ,,Tygodnika Paryskiego”, wydawanego przez polską emigrację polityczną. Pomaga we wszystkim co jest akurat niezbędne dla uzyskania swobód demokratycznych w kraju… Wiele ludzkich istnień, ich rodzin, karier, marzeń dotyczących przyszłości, planów gospodarczych, naukowych, artystycznych zostało zniszczonych. I znów, raz jeszcze konający wówczas Czerwony Niedźwiedź ze wschodu zrodził czarną rozpacz wśród ludzi…

W 1982r. dr Dąbrowska kończy studia podyplomowe i otrzymuje Diplôme D.E.A. na paryskiej Sorbonie. W powstałym kilka lat później wierszu ,,Ojczyzna” autorka dzieli się z czytelnikiem swą nostalgią, tęsknotą, uczuciem miłości do utraconej ojczyzny, a być może nawet w zawartej w końcowej frazie metaforze, i swą obawą dotyczącą tragicznych losów Polski gnębionej przez komunistów*:

Rzuceni na miejsce obce,
Przypominamy wiosną
Linie przyjaznych ulic,         
Sylwetki drzew przydrożnych.
Śnimy o bliskich sercu            
Sosnowych lasach na horyzoncie ,
I złotych zachodach     
Tonących w jeziorze    
Czerwienią słońca; […]

(* Fragment ze zbioru pt. Zaułek pełen ptaków, Paryż 1986.)

W latach 1992-94 była członkiem zespołu redakcyjnego miesięcznika „Pol-Echo” w Brukseli. W 1992r. założyła w Paryżu ,,Association Les Amis de Saint Casimir”, stowarzyszenie znane później jako ,,Editions Casimir Le Grand” (pod patronatem Króla Kazimierza III Wielkiego, który doprowadził do rozwoju państwa polskiego, a w tym m.in. kultury, oświaty i sztuki). Funkcję Sekretarza Generalnego stowarzyszenia zaczęła sprawować od 1995r. Następnie w 2003 roku założyła ,,Association Les Amis de C.K. Norwid" "(ku czci imienia poety, dramaturga, malarza, wieszcza narodowego, który większość swojego życia spędził za granicą, zwłaszcza w Paryżu, gdzie zmarł).

Najbardziej znaczącym przykładem jej aktywności na polu dziennikarskim jest kreacja Miesięcznika ,,TECZKA – Magazynu Kulturalno-Społecznego”. Powołała go do życia i zajmowała stanowisko Redaktora Naczelnego pisma (1995-2013). Wydawnictwo to, w porównaniu z innymi z tego samego obszaru tematycznego, było całkowicie autorskim pomysłem, przez to bardzo odróżniającym go od pozostałych. Miesięcznik ,,TECZKA” był jednym z szeroko rozpoznawalnych i ważnych woluminów literackich w świecie uchodźctwa polskiego, na przełomie XX i XXI w.

Od 1995r. zasilała skład Zarządu Association Polonaise des Auteurs, Journalistes et Traducteurs en Europe (Stowarzyszenie Polskich Autorów, Dziennikarzy i Tłumaczy w Europie -APAJTE), w Paryżu. Wchodziła również w poczet członków najważniejszego towarzystwa literackiego ustanowionego po II wojnie światowej przez polskich twórców emigracyjnych w tzw. wolnym świecie a mianowicie Związku Polskich Pisarzy na Obczyźnie, w Londynie (powstałego jako reakcja na negatywną odpowiedź Zarządu Głównego P.E.N.-club’u w Sztokholmie w sprawie możliwości ustanowienia polskiej sekcji club’u w Wielkiej Brytanii).

Jako poetka debiutowała wydanym w Paryżu w 1986r. tomikiem p.t. „Zaułek pełen ptaków”. Ponadto  opublikowała następujące zbiory poezji (w tym dwujęzyczne, polsko-francuskie): „Pogranicze/ Confins” (Paris, 1986), „Dwie drogi/Deux chemins” (Paris, 1987), ,,Wiersze nieobecne/Poémes de l’Absence" (Paris, 1988), „Liczenie gwiazd/ Le Compte-Etoiles” (Paris, 1991)  oraz „Zbiory” (wydany przez Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi, 2009).

Zamieszczała artykuły, wywiady i reportaże w prasie polskiej i polonijnej, w periodykach takich jak m.in.: ,,Głos Katolicki" (Paryż), ,,Nasza Rodzina" (Paryż), ,, Akant” (Bydgoszcz), ,,Kamerton" (Rzeszów), ,,Pol-Echo” (Bruksela).

Była wieloletnią uczestniczką Światowego Forum Mediów Polonijnych, żarliwie brała udział we wszelkich panelowych dyskusjach m.in. w Senacie RP, z przedstawicielami polskich redakcji i instytucji kulturalnych we Francji i w Polsce, samorządów i organizacji społecznych. Ostrzegała np. polskie środowisko dyplomatyczne, wyrywając je z letargu, o aktach ignorancji i niewiedzy francuskich instytucji dotyczących udziału Polskich Sił Zbrojnych podczas Inwazji w Normandii, 6 czerwca 1944 r.

W wierszu ,,Żal”, autorka napisała:

…By pamięć słowa znamienite
Wyryła w spiżu – hołd braterstwa. *

(* Fragment z tomiku poetyckiego pt. Zbiory, Łódź 2009.)    

Jako wielka polska patriotka była jednym z nielicznych ambasadorów prawdziwej polskiej drogi do wolności. Posiadała piękną duszę, którą jawiła się nie tylko na stronicach swej poezji, ale przede wszystkim okazywała ją w jakości swego życia.       
                                                                                     
W 2011r. obchodziła jubileusz pracy twórczej, a w 2013 - jubileusz wydania 150. numeru ,,TECZKI”.

Dr Jadwiga Hortensja Maria Dąbrowska zmarła w wieku 83 lat, w Hôpital Charles – Foix, 13 marca 2015r. w Paryżu. Uroczystości żałobne i Msza św. w Jej intencji odbyły się 23 marca w polskiej Parafii Rzymsko- Katolickiej pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (263 bis, rue Saint - Honore 75001 Paris).

Następnie ciało śp. Jadwigi przewieziono do Polski i złożono na cmentarzu w Puszczykowie. Tam, 26 marca, w Parafii Matki Bożej Wniebowziętej odbyła się kolejna msza żałobna za duszę zmarłej.

Zwłoki spoczywają w grobowcu rodzinnym Dąbrowskich, pośród przodków, m.in. obok ciała Stefana Dąbrowskiego.

Jadwiga Dąbrowska

Powroty                                (fragment)

Więc może niedługo wrócę skąd przyszłam      
By wszystko odnaleźć,                                             
I na zawsze pozostać
W ziemi, z której wzrosłam…

(2007)                  

Dr Jadwiga Dąbrowska pozostanie w pamięci jako osoba szczerze oddana polskiej racji stanu. Była człowiekiem skromnym, zawsze gotowym służyć pomocą każdemu znajdującemu się w potrzebie, zachowując przy tym subtelny dystans wobec dokonanego czynu, jak i naznaczenia jej losu… Non omnis moriar.