Krata Małgorzaty Wątor to kolejny dwujęzyczny tom, będący kontynuacją Jej wcześniejszych poetyckich zamysłów: Przeznaczona (2020) i Ogród (2022). Jest nie tylko kolejnym tomem poezji, ale także głosem, który przypomina o wartości słowa, tradycji i dziedzictwie kaszubskim. To zbiór tekstów, które nie tylko odbijają piękno świata przyrody, ale również prowokują do refleksji nad istotą ludzkiego bytu, przeszłością i przyszłością. Przeplatając w sobie wierzenia pogańskie z filozoficznymi pytaniami, poezja Wątor staje się unikatowym przekazem kulturowym, który ukazuje bogactwo kaszubskiej tradycji.
Krata to także hołd dla języka kaszubskiego, który w twórczości autorki nabiera nowego życia i znaczenia. Poprzez tłumaczenia na kaszubski, poetka nie tylko zachowuje dziedzictwo językowe, ale także tworzy most między różnymi kulturami i tradycjami. Jej poezja staje się więc tworem łączącym przeszłość z teraźniejszością, lokalną tradycję z globalnymi wyzwaniami.
W tomie Krata znajduje się piętnaście liryków wraz z ich tłumaczeniami na język kaszubski. Kanwą utworów są słowiańskie wierzenia. Znamiennym faktem jest, że kluczowymi słowami stają się obrazowania kaszubskie, które towarzyszą duchom pochodzącym z Pomorza Środkowego, ze wsi takich jak: Swołowo, Rowy, Kluki, Starkowo czy Bierkowo. Na tych pomorskich terenach mieszkają: Nëczk, czyli duch żyjący w morzach, jeziorach i rzekach, Jërk – Duch żarnowca, tajemniczy Damk, złośliwy Pikòn zsyłany przez czarownice, sprawca kołtuna, piękna Pólnica zwiastująca śmierć, Wëkrëkùs – patron i opiekun samotników, Szëmich – sprowadzający na świat ciszę i łagodny szum, Jablón – mieszkaniec sadów, opiekun drzew i krzewów owocowych czy Borowa Ciotka – duch opiekuńczy lasów. A kto chce je spotkać, musi wyjść im naprzeciw.
Dlatego autorka szuka inspiracji i natchnienia w lasach, nad jeziorami i nad morzem, uważnie wsłuchując się w odgłosy natury. Poszukiwaniom tym towarzyszy cisza, ponieważ w hałaśliwej przestrzeni medialnej trudno usłyszeć muzykę wszechświata. Poezja Wątor odrzuca fałszywe dźwięki, jest wolna, suwerenna, zharmonizowana ze światem i naturą, przynosząca nadzieję, zachowująca przeszłość, poszukująca odpowiedzi na filozoficzne pytania dotyczące życia, śmierci, pamięci, samotności i bycia.
Teksty poetyckie stanową liryczną transpozycję widzenia świata w jego różnorodności. Wyróżniają się dojrzałą myślą humanistyczną, odsłaniają refleksję intelektualną, dostrzegają szczegół w oglądzie całości. Utrwalają impresjonistyczne obrazy kaszubskiej kultury peryferyjnej, skłaniając do namysłu nad światem i jego przemijaniem, nad możliwościami ocalającego słowa pielęgnującego dziedzictwo przodków.
Twórczość poetki odsłania znaczenie wierzeń, które odgrywały istotną rolę w religii pogańskiej, co nadaje jej charakter kulturotwórczy i służy jako sposób prezentacji literackiej przeszłości. Umiejętność łączenia przedchrześcijańskiej historii i kultury dawnych społeczeństw ze współczesnymi pytaniami nurtującymi myślącego człowieka jest charakterystyczną cechą tej poezji. Może i powinna ona stanowić inspirację dla artystów, którzy za pomocą różnych form sztuki podejmą próbę konstrukcji prakaszubskiego świata, będącego zespołem ludowych przekonań związanych z lokalnymi miejscami obrzędowymi.
Jest to twórczość zamieszkała przez słowiańskie bogi i demony – zarówno złośliwe, jak i opiekuńcze, smutne i radosne, samotne i przynoszące nadzieję, spokój oraz troskę. Światy uobecnione w różnych językach zachęcają do spotkania z tradycją i kulturą, które są obecne w sztuce tłumaczenia, rozszerzając horyzont percepcji twórczości.
Tytułowa krata szachulcowej architektury, wyznacznik swoistości środkowego Pomorza stanowi ramę świata i zarazem określa jego porządek. Tom ten jest zatem nie tylko zaproszeniem do kontemplacji nad światem i jego tajemnicami, ale także do odkrywania i pielęgnowania naszych korzeni. To literacka podróż przez kaszubskie krajobrazy, mitologie i wierzenia, która inspiruje do szerszego spojrzenia na świat i poszukiwania odpowiedzi na egzystencjalne pytania. Jest to poezja, która ocala słowo i tradycję, sprawiając, że stają się one nie tylko dziedzictwem przodków, ale także drogowskazem dla kolejnych pokoleń.
Małgorzata Wątor Krata, Bydgoszcz 2024, Instytut Wydawniczy Świadectwo, ss. 40