Od tysięcy lat ludzie żyjący na Ziemi wierzą w różnego rodzaju mity i legendy. Wierzenia te stanowiły nieodłączny element kultury, wpływając na sposób myślenia, działania i przekazywanie wiedzy z pokolenia na pokolenie.
Nie tylko wzbogacają naszą wyobraźnię, ale także pozwalają lepiej zrozumieć i interpretować świat, w którym żyjemy. W dalekim czasie mitologiczne opowieści stanowiły próbę wyjaśnienia tajemnic natury, pochodzenia człowieka, czy też uczuć i emocji. Dziś, mimo że nauka daje nam coraz więcej odpowiedzi na pytania dotyczące rzeczywistości, ludzkość nadal czuje przywiązanie do starożytnych wierzeń.
Marcin Niemojewski w swoim artykule Czego się zlękniesz w nadbałtyckiej stronie przedstawia kilka mitów, które pochodzą z krajów bałtyckich. Mitologia Bałtów jest zbiorem wierzeń i legend przekazywanych przez ludność zamieszkującą tereny dzisiejszych państw bałtyjskich: Estonii, Łotwy i Litwy.
Jednym z przedstawionych mitów jest litewska historia związana z hrabią, który był człowiekiem-niedźwiedziem. Według legendy chodziło o Michała Szemiota, który był szanowanym i odważnym władcą, znany ze swojego sprawiedliwego panowania i zdolności strategicznych. Jednak wśród ludu rozpowszechniła się opowieść o tym, że hrabia miał niezwykłą zdolność przekształcania się w niedźwiedzia. Historia ta wzbudzała zarówno podziw, jak i lęk wśród poddanych. Wielu wierzyło, że to właśnie dzięki swej niedźwiedziej sile, Michał Szemiot był w stanie świadczyć sprawiedliwość i chronić swoje królestwo przed wrogami. Był uważany za istotę boską, której moc była nie do ogarnięcia przez zwykłych śmiertelników.
Hrabia-niedźwiedź kojarzony był z płodnością, przedłużeniem życia, cyklem końca i nowego początku. W takich właśnie ujęciach był przedstawiany w pieśniach i tańcach weselnych. Kult niedźwiedzia, podobnie jak i wilka, był na ziemiach Bałtów obecny od wieków.
Kolejnym mitem, związanym nawet trochę z poprzednim, jest Łotewski Lāčplēsis. Mityczny bohater, który jest jednym z najważniejszych symboli narodowych Łotwy. Legenda ta opowiada o niezwykłym mężczyźnie, który miał nadludzką siłę i odwagę. Lāčplēsis został urodzony jako dziecko niedźwiedzicy, która została uratowana przez dobrego człowieka. Wzrastając jako pół-człowiek, pół-niedźwiedź, miał moc, by wyrywać drzewa z korzeniami. Bohaterem narodowym Łotwy uczyniło go jego heroiczne podejście do walki z nadciągającym ciemnym rycerzem, który próbował podbić kraj. Lāčplēsis pokonał wielu przeciwników, a swoją sprawiedliwością zdobył szacunek wszystkich Łotyszy. Przypisywane są mu również zasługi w walce z innymi potworami i złym magicznym stworzeniem, które niszczyło wioski. Dzięki swojej mądrości, sile fizycznej i niezłomności, Lāčplēsis zawsze zwyciężał, zapewniając bezpieczeństwo ludowi łotewskiemu. Order Lāčplēsisa jest najwyższym łotewskim odznaczeniem.
Legendy o Lāčplēsisie są nadal powszechnie znane i opowiadane zarówno przez starsze pokolenia, jak i dzieci. Bohater ten jest symbolem siły, niezłomności i narodowego ducha Łotwy.
Obiektem kultu w wyobrażeniach Prusów i Litwinów jest wąż. Z jednej strony występuje on jako opiekun każdego gospodarstwa, karmiony mlekiem i hołubionym, z drugiej jednak bywał agresorem – jak w baśni o Egle, królowej węży. To jedna z najbardziej znanych i ukochanych opowieści ludowych Litwy. Opowiada historię młodej, pięknej dziewczyny, która zaprzyjaźnia się z mężczyzną, występującym również pod postacią węża. Historia rozpoczyna się, gdy Egle znajduje małego węża na brzegu morza i postanawia go adoptować. Znajda dorasta i staje się przystojnym mężczyzną, w którym Egle się zakochuje. Para decyduje się na małżeństwo. Dziewczyna postanawia zabrać swojego męża na spotkanie z rodzicami. Gdy jednak wchodzą do domu dziewczyny, jej rodzice widzą, że to nie jest zwykły mężczyzna, lecz wąż. Nie zgadzają się na tę miłość i wyrzucają oboje do morza. Wszystkie węże morskie zaczynają wznosić się z głębokości i tworzą olbrzymią tratwę. W mgnieniu oka Egle i jej mąż, który okazuje się królem węży, unoszą się nad powierzchnią morza. Wszystko to dzieje się na oczach rodziny dziewczyny, którzy są zaskoczeni i przerażeni tą niezwykłą demonstracją mocy. Tak Egle i jej mąż zostali królową i królem węży. Baśń o Egle, królowej węży, pokazuje moc miłości, odwagi i poświęcenia.
Mitologia Bałtów jest nadal żywa w kulturze i folklorze regionu. Obchody i festiwale, takie jak Jāņi w Łotwie i Joninės na Litwie, czyli moc świętojańska, nadal mają miejsce i celebrowane są w związku z wieloma wierzeniami i tradycjami z czasów pogańskich.
W miarę jak Bałtowie integrowali się z chrześcijaństwem, tradycje mitologiczne zaczęły ulegać zmianom i rozpływać się w kulturze ludowej, ale ich wpływ można nadal zaobserwować w wielu aspektach życia regionu.
Marcin Niemojewski Czego się zlękniesz w nadbałtyckiej stronie [w:] Historia uważam rze; Potwory i demony, od starożytności do halloween, 2023, nr 10, s.14-17