Michał Pasternak - Richard Artells Morris (1933-2015) – badacz staroprawosławia

0 Dislike0
Gwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywna
 

Richard Artells Morris urodził się 1 sierpnia 1933 w Independence w stanie Iowa. Jego rodzice Humphrey Robert Morris (ur. 23.12.1898 w Dakocie Południowej) i Margaret Lucile Stanley (ur. 02.09.1900 w Indianie) mieli trójkę dzieci, a Richard był najmłodszym z trojga braci. Dorastał w rodzinie wojskowej, przez co często rodzina ta przenosiła się w różne zakątki świata.

R.A. Morris 4 lipca 1955 roku zaciągnął się do wojska, osiągając stopień podpułkownika (Lt. Colonel) Armii Stanów Zjednoczonych. Służył w Korei (1958-1959), Niemczech (1963-1967) i Wietnamie (1969-1970). Został odznaczony wieloma medalami, głównie pochwalnymi (Commendation Medal), przyznawanymi za niebojowe zasługi podczas pełnienia służby: Joint Service Commendation Medal, Army Commendation Medal, National Defense Service Medal, Vietnam Service Medal, Republic of Vietnam Campaign Medal, Parachute Badge, Bronze Star Medal.

W latach 1963-1968 R.A. Morris pracował dla rządu Stanów Zjednoczonych jako specjalista do spraw rosyjskich i radzieckich. W latach 1965-1967 był dyrektorem naukowym Instytutu Wyższych Studiów Rosji i Europy Wschodniej mieszczącym się w niemieckim Garmish. W 1969 roku pełnił funkcję dyrektora informacyjnego Programu Reformy Rolnej oraz Wspólnotowego Programu Rozwoju dla Wietnamu. Pracował wówczas jako ekspert dla Departamentu Stanu USA i Amerykańskiej Agencji Rozwoju Międzynarodowego (USAID) w porozumieniu z ówczesnym rządem Wietnamu.

W 1971 roku pracował jako wykładowca na kierunku rusycystyki w ramach programu prowadzonego przez Uniwersytet z Oklahomy w niemieckim Monachium. Przybył na Uniwersytet Oregonu w 1974 roku, aby ukończyć tam doktorat. Odkrycie Woodburn, małego miasteczka położonego niedaleko kampusu, będącego centrum dla nowo przybyłych wspólnot rosyjskich staroobrzędowców, a także mniejszych wspólnot mołokanów i rosyjskich zielonoświątkowców, spowodowało, iż zaczął odwiedzać ten teren, spotykając się z wieloma Rosjanami. Wizyty zaowocowały wydaniem książki Stare rosyjskie drogi. Różnice kulturowe między trzema rosyjskimi grupami w Oregonie (Old Russian Ways: Cultural Variations among Three Russian Groups in Oregon) oraz doktoratem. R.A. Morris jest autorem, a także współautorem w sumie dwunastu książek i ponad 60 artykułów opublikowanych w siedmiu krajach.

Mówiąc biegle po rosyjsku, R.A. Morris był w stanie zintegrować się z miejscowymi społecznościami rosyjskimi, ostatecznie przenosząc się do Woodburn, gdzie kontynuował badania i obserwacje. Zaczął ogłaszać prezentacje dotyczące rosyjskich społeczności mieszkających w Oregonie na różnych konferencjach naukowych w Stanach Zjednoczonych. Gdy radzieckie statki rybackie zaczęły przypływać w celu uzupełnienia zaopatrzenia do portu Astoria w stanie Oregon, badacz został poproszony przez Izbę Handlową w Astorii, by tłumaczył i pomógł mieszkańcom w kontaktach z rosyjskimi marynarzami. Fakt ten skłonił go do zorganizowania kursów z historii Rosji dla okolicznych mieszkańców w budynku Astoria College.

R.A. Morris uczestniczył w szeregu projektów grantowych IREX na terenie Rosji. Zetknął się tam z Instytutem Etnografii Rosyjskiej Akademii Nauk mieszczącym się w Moskwie. Podróżował po całej Rosji z cyklem prezentacji dotyczących staroobrzędowców z Oregonu i Alaski. Często wzbudzał podejrzenie, że pracuje dla amerykańskich służb specjalnych. W 1985 roku zaczął organizować cykl międzynarodowych konferencji na temat rosyjskiej kultury tradycyjnej i współczesnej pn. „Staroobrzędowcy”. Konferencje te odbyły się w Waszyngtonie w 1985 roku,  Zagrzebiu w Chorwacji w 1988 roku, Nowosybirsku w Rosji w 1990 roku, Warszawie w 1992 roku, Tulczy w Rumunii w latach 1993 i 1996; Imatra w Finlandii w 1994 roku, Permie w Rosji w latach 1994, 1996 i 1998, w Moskwie w latach 1995 i 1998. Często wyjeżdżał do Rosji, uczestnicząc w wyprawach badawczych razem z rosyjskimi naukowcami, po powrocie sporządzając raporty, zawierające informacje nie tylko o starowiercach.

W 1991 roku otrzymał stypendium w ramach programu międzynarodowej wymiany naukowej finansowanemu przez Fundację Fulbrighta na przeprowadzenie dziewięciomiesięcznych badań w Rosji. Badał wówczas rejon Nowosybirska. Po zakończeniu grantu Związek Radziecki przestał istnieć.
Wówczas to rozpoczął się zakrojony na szeroką skalę program przesiedleń. Wielu Rosjan zmuszonych zostało do powrotu z byłych republik radzieckich do Rosji. Richard A. Morris otrzymał propozycję pracy jako przedstawiciel Międzynarodowej Organizacji do Spraw Migracji (International Organization for Migration – IOM) w jej moskiewskim biurze, w okresie, w którym to biuro zaczęło rozwiązywać problemy osób zmuszonych do powrotu do Rosji. Pracował dla organizacji tej do 1998 roku, w międzyczasie kontynuując swoje kontakty z rosyjskimi uczonymi oraz biorąc udział w konferencjach naukowych aż do 1998 roku

W okresie 4 lat, począwszy od 2002 roku, R. A. Morris kilkakrotnie podróżował do krajów Europy Wschodniej: trzech krajów bałtyjskich (Litwa, Łotwa, Estonia), Polski, Rumunii i Ukrainy. Kraje te posiadają na swoim terenie wsie zamieszkałe przez staroobrzędowców, charakteryzujące się własną, odrębną historią.
 

W 2005 roku R. A. Morris - jak już to czynił wielokrotnie na przestrzeni ostatnich lat - zaprosił grupę rosyjskich uczonych do Woodburn, by odwiedzili amerykańskich staroobrzędowców. Zawarł związek małżeński z jedną z przybyszek T. B. Jumsunową.

Tamara Baldonowna Morris (Jumsunowa) posiada stopień doktora lingwistyki. Jest ekspertem w dziedzinie dialektyki staroobrzędowców i autorką dwóch monografii: Leksykalny słownik siemejskich staroobrzędowców z Zabajkala (Lexical vocabulary of the Semeisky – Old Believers of the Transbaikal) (Nowosybirsk, 1992) i Język siemejskich staroobrzędowców z Zabajkala (Language of the Semeisky – Old Believers of the Transbaikal) (Moskwa, 2005). Jest także redaktorką i współautorką Słownika staroobrzędowców z Zabajkala (Dictionary of the Old Believers of the Transbaikal) (Nowosybirsk, 1992), a także wielu innych artykułów naukowych. Wspólnie z mężem napisała książkę pt. Dni w Romanowce (The Days in Romanovka) (2012), która zawiera opis, komentarze i obszerny zbiór fotografii z życia dawnych mieszkańców Romanowki, wsi starowierskiej w Mandżurii.

Doktor T. B. Jumsunowa-Morris pozostaje zaangażowana w pracę naukową, pełniąc obecnie rolę tytularnego profesora na Uniwersytecie w Oregonie. Nadal uzupełnia kolekcję nagrań wywiadów z różnymi grupami staroobrzędowymi, w tym z gmin w Oregonie i na Alasce.

Spośród prac Richarda Artellsa Morrisa na szczególną uwagę zasługuje opracowanie Współcześni staroobrzędowcy osiedli w zachodniej części Stanów Zjednoczonych: XX wiek mieszkanie i trwanie, (Contemporary Old Believer Settlements in Western United States: 20th Century Accommodation and Preservation) Sprache, Literatur und Geschichte der Altglaubigen, publikacji wydanej przez Baldur Panzer i Timo Haapenen, s. 133-148. Heidelberg: Carl Winter, 1988.

Ten 13-stronnicowy artykuł w dużej mierze pochodzi z rozprawy doktorskiej (1981). Opisuje grupy staroobrzędowców w Oregonie i Alasce, ich strategie przystosowawcze i nastawienie do społeczeństwa amerykańskiego, przy jednoczesnym zachowaniu elementów starowierskiej kultury. Strategie te obejmują takie środki, jak zachowanie tradycyjnego języka, wzorów zachowań i struktury rodziny. Inne, „celowo” lub świadomie przyjęte środki obejmują rozmieszczenie osiedlania się w ustronnych miejscach, próby stworzenia odrębnych-staroobrzędowych dzielnic czy wiosek, wybiórcze używanie nowych technologii i ograniczenia korzystania ze szkolnictwa publicznego. Zmiany ostatnich kilku dziesięcioleci są szybkie i niepokojące, ale tak długo, jak staroobrzędowcy utrzymają silne więzi społeczne i będą selektywnie akceptować konkretne rodzaje kontaktów ze światem zewnętrznym, nadal zachowają kontrolę nad kierunkiem swego życia.

Kolejne opracowanie to Ikony wśród rosyjskich staroobrzędowców Oregonu i Alaski (Icons Amidst Russian Old Believers of Oregon and Alaska) (w:) Russian Copper Icons and Crosses from the Kunz Collection : Castings of Faith (exhibit catalog) edited by Richard Eighme Ahlborn and Vera Beaver-Bricken. Smithsonian Studies in History and Technology; no. 51. Smithsonian Institution Press, 1991
Autor analizuje stosunek staroobrzędowców do ikon, przedstawiając przypadki, gdy ikony rozwiązywały kryzysy międzyludzkie (ikony małżeńskie - przedstawiające sceny z biblijnego wesela w Kanie Galilejskiej). Opisuje stosunek staroobrzędowców z Oregonu i Alaski wobec ikon pochodzących spoza ich społeczności. Zawiera komentarze staroobrzędowców z Oregonu na temat ikon, włączając te z kolekcji Smithsonian, dla których książka ta stanowi też katalog.

Rozproszenie staroobrzędowców w Rosji i poza nią. (The Dispersion of Old Believers in Russia and Beyond), (w:) In "Silent as Waters We Live" Old Believers in Russia and Abroad: Cultural Encounter With the Finno-Ugrians, edited by Juha Pentikainen, 103 - 125. Helsinki: Finnish literature society, 1999

Ten 19-stronicowy artykuł stanowi zmodyfikowany wyciąg ze starszych prac autora (AMS Press, New York: 1991), napisanych na podstawie badań terenowych przeprowadzonych wśród staroobrzędowców z Oregonu w latach 1978-1981. Artykuł podsumowuje dzieje starej wiary w Rosji, a następnie śledzi ruchy tych starowierskich grup w zachodniej części Ameryki Północnej. Autor prowadzi rozważania na temat północnoamerykańskiego sporu bezpopowców z kapłaństwem białokrynickim. Artykuł zawiera aż 1990 zdjęć osady z Oregonu, a także bibliografię i listę konferencji poświęconych staroobrzędowcom.

Świat młodych staroobrzędowcow w Oregonie (w:) Mir Molodykh Staroobriadtsev v Origone, (w:) Traditsionnaia Dukhovnaia i Material'naia Kul'tura Russkikh Staroobriadcheskikh Posselenii v Stranakh Evropy, Azii I Amerika. Sbornik Nauchnykh Trudov, edited by Nikołaj Nikołajewicz Pokrowskij i Richard A. Morris, 17 - 22.Novosibirsk: "Na uka", Sibirskoe Otdelenie, 1992.

Wspólnota staroobrzędowców w Oregonie (założona w 1960 roku, przede wszystkim przez czasowienników przybyłych z Turcji i Chin), przedstawiona została na etapie przemian kulturowych. Świat młodych jest kształtowany przez dwa zestawy norm zachowań; ich rodziców i norm ze społeczeństwa, w którym funkcjonują. Oczekiwania dyscypliny, posłuszeństwa i autoekspresji różnią się znacznie między domem a amerykańską szkołą. Autor prezentuje poglądy różnych pokoleń, w jaki sposób połączyć te dwa zbiory standardów. Choć grupy uznające kapłaństwo są bardziej skłonne do rozróżnienia między wartościami podstawowymi (które muszą być utrzymywane) i tradycjami zbędnymi (które mogą zostać porzucone), bezpopowcy są mniej skłonni do rezygnacji z któregokolwiek z tradycyjnych sposobów. Gmina staroobrzędowcow w Erie w stanie Pensylwania, która od czterech pokoleń obecna jest w Stanach Zjednoczonych, nabożeństwa obecnie sprawuje jak i prowadzi rozmowy w języku angielskim. Może ona w przyszłości stać się wzorem dla grupy z Oregonu.

Staroobrzędowcy. Przetrwanie religijnego i kulturowego dziedzictwa, (The Old Believers: the Survival of a Religious and Cultural Heritage), SEEFA Journal VI, no.2 (Fall 2001): 5-10.

Richard A. Morris stara się znaleźć odpowiedź na podstawowe pytanie: Czy w obliczu prześladowań i podziału wewnętrznego staroobrzędowcy nadal istnieją w Rosji? Odpowiadając na to pytanie wymienia kilka czynników: 1) stara wiara może być praktykowana bardzo dyskretnie lub w miejscach odległych, 2) wysiłki badawcze radzieckich i rosyjskich uczonych stymulowały skupienie się i powrót do starych obrzędów, 3) odbywają się regularne konferencje naukowe w ZSRR i za granicą, 5) istnieją staroobrzędowe społeczności poza Rosją, 6) Od 1980 roku zniesiono ograniczenia w zakresie praktyk religijnych w Rosji.

Problem zachowania tradycyjnego sposobu życia wśród staroobrzędowców z USA i ZSRR (The Problem of Preserving a Tradional Way of Life Amongst the Old Believers of the USA and the USSR), (w:) Religion in Communist Lands 18, no.4 (Winter 1990): 356-362.

Opierając się na badaniach terenowych przeprowadzonych w latach 1978-1990 w Oregonie, Alasce, Permie, Nowosybirsku i Moskwie Richard A. Morris kontrastuje różne wyzwania stojące wobec staroobrzędowców z ZSRR i USA. W ZSRR, sankcjonowany przez państwo ateizm, przyniósł ograniczenia prawne, sankcje społeczne, ekonomiczne i represje, jak również ateistyczną indoktrynację pośród wierzących obywateli. Staroobrzędowcy odpowiedzieli się za ukrywaniem się lub powstrzymaniem się od działalności religijnej, osadnictwem w odległych regionach kraju lub odłożeniem aktywnego życia religijnego, aż do osiągnięcia wieku emerytalnego.

Staroobrzędowcy z USA stanęli z kolei przed wyzwaniem związanym z bogaceniem się, konsumpcjonizmem, technologiami komunikacyjnymi i amerykańską szkołą publiczną, a żaden z tych elementów nie posiada tendencji do wzmocnienia tradycyjnych sposobów ich życia. Niektórzy amerykańscy staroobrzędowcy zareagowali na ten problem, zamieszkując w odległych rejonach, inni oddzielają sferę religii od sfery kultury, a jeszcze inni weszli w sojusz z hierarchią białokrynicką, nadając swojemu życiu religijnemu bardziej zinstytucjonalizowaną formę.

Richard A. Morris i Tamara Baldonovna (Yumsunova) Morris, Rosyjscy starowiercy Ameryki Północnej Russkie Starovery Severnoy Ameriki: Istoriia i Sovremennost Staroobriadchestvo: Istoriia i Sovremennost Mestnye Traditsii, Russkie i Zarubezhnye Sviazi: Materialy V Mezhdunarodnoy Nauchno -prakticheskoy Konferentsii 31 Maia - 1 iiunia 2007 g. Redaktory A. Darbanova, I. Zh. Stepanova. Ułan - Ude: Izdatel'stvo Buriatskogo gosuniversiteta 2007. s. 294-302.

Autorzy zaczynają od opisania okoliczności, które zmusiły staroobrzędowców do opuszczenia ich domów mieszczących się na Syberii, w Chinach i w Turcji oraz historię ich podróży wiodącej do Ameryki Północnej. Jest to krótki rozrachunek dotyczący poszukiwania akceptowalnej hierarchii, w rezultacie której wynikł podział na popowców i bezpopowców. Autorzy badają sytuację językową i zwracają uwagę na więzi językowe występujące w różnych częściach Rosji i u siemejskich staroobrzędowców na Syberii. Piszą o swoich projektach nagraniowych i o ich udziale w projekcie „Dni w Romanowce”, podkreślają bogate możliwości prowadzenia dalszych badań z zakresu językoznawstwa, historii i etnografii wśród staroobrzędowców Ameryki Północnej.

R.A. Morris zmarł 14 lipca 2015 roku, a jego działalność naukową kontynuuje jego żona.

 

Wydawca: Towarzystwo Inicjatyw Kulturalnych - akant.org
We use cookies

Na naszej stronie internetowej używamy plików cookie. Niektóre z nich są niezbędne dla funkcjonowania strony, inne pomagają nam w ulepszaniu tej strony i doświadczeń użytkownika (Tracking Cookies). Możesz sam zdecydować, czy chcesz zezwolić na pliki cookie. Należy pamiętać, że w przypadku odrzucenia, nie wszystkie funkcje strony mogą być dostępne.