Jest 29 listopada 1934 roku. W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, my Ignacy Mościcki, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, wszem wobec i każdemu z osobna, komu o tem wiedzieć należy, wiadomem czynimy… podpisana została w Warszawie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Królestwa Węgier konwencja dotycząca współpracy intelektualnej… w celu utrwalenia i rozwijania wspólnego dziedzictwa wspomnień historycznych, dorobku kulturalnego i dążeń umysłowych… żeby:
1) organizować wyprawy naukowe polskie na Węgrzech i węgierskie w Polsce oraz popierać badania historyczne nad stosunkami polsko – węgierskiemi w przyszłości;
2) zachęcać i ułatwiać wymianę profesorów i studentów szkół wyższych obu krajów;
3) popierać przekłady na język węgierski arcydzieł literatury i nauki polskiej oraz przekłady na język polski arcydzieł literatury i nauki węgierskiej.
Stosowny dokument przedstawiono w języku polskim i francuskim w Dzienniku Ustaw z dnia 30 września 1935 roku (Dz.U.1935.71.450).
Jesteśmy w posiadaniu kopii dokumentów z życzliwego nam archiwum Uniwersytetu Technicznego (Politechniki) w Budapeszcie, traktujących właśnie o profesorach i studentach szkół wyższych jak mówi konwencja. Co więcej, dowiadujemy się, że na Politechnice, od 1928 roku działało Stowarzyszenie Akademickie Przyjaciół Polski. Oto dokument z 9 listopada 1935 roku kierowany do rektora, wskazujący na działalność i potrzebę wsparcia materialnego dla Stowarzyszenia.
Węgierskie Stowarzyszenie Budapest, 9 listopada 1935
Akademickie Przyjaciół Polski
Budapest V. Géza-utca 4, mezzanin
Telefon: 27-4-90
K./Z.
Ekscelencjo! P a n i e R e k t o r z e !
M i ł o ś c i w y N a s z P a n i e !
Pozostające pod patronatem Jego Wysokości księcia królewskiego Pana dr Józefa Franciszka Węgierskie Stowarzyszenie Akademickie Przyjaciół Polski już od siedmiu lat prowadzi intensywną działalność i poprzez Stowarzyszenie łączy młodzież akademicką dwóch zaprzyjaźnionych krajów. W całej swojej skromności Zarząd Stowarzyszenia jest przekonany, że na tej płaszczyźnie może wykazać się wieloma pięknymi osiągnięciami.
Po wielu latach trudów i przygotowań, wytworzyło się pomiędzy młodzieżą akademicką Polski i Węgier duchowe powiązanie, którego efekty są już dziś widoczne a także w najbliższej przyszłości będą jeszcze bardziej namacalne. W ostatnich latach nasze Stowarzyszenie wielokrotnie organizowało zbiorowe wycieczki, kontakty naukowe i sportowe z polskimi centrami kultury i sportu, które to wyjazdy, przy wyraźnie ulgowych warunkach uczestnictwa, dały młodzieży uniwersyteckiej i szkół wyższych możliwość poznania Polski.
Podczas pobytu w Polsce uczestnicy wyjazdów bardzo często doznawali spontanicznych objawów przyjaźni polsko węgierskiej co w każdym przypadku z wielką serdecznością odwzajemnialiśmy. Latem ubiegłego roku zainicjowaliśmy i zrealizowaliśmy wymianę 15 osobowych grup studenckich; latem tego roku w porozumieniu z Węgierskim Komitetem Wymiany Studenckiej zorganizowaliśmy wymianę pięćdziesięcioosobowych grup studenckich.
W trakcie roku akademickiego, dla członków i gości Stowarzyszenia, odbywają się wykłady, odczyty, wieczory dyskusyjne prowadzone przez wykładowców dobrze znających stosunki i warunki węgiersko – polskie. W okresie zimowym natomiast poprzez uroczystości, koncerty, wieczorki taneczne i zorganizowanie Balu Węgiersko – Polskiego utrwalamy, uznawaną za bardzo ważną, przyjaźń społeczną węgiersko – polską.
I o ile radość i zadowolenie nas wypełnia, że w pełnym zrozumieniu wyniki naszej pionierskiej pracy są widoczne, o tyle jesteśmy świadomi tego iż na tej płaszczyźnie nasze zobowiązania z dnia na dzień rosną. Chcemy, pomimo wszelkich okoliczności, zadość uczynić temu obowiązkowi w imię pielęgnowanego i niezaniedbywanego w nas obowiązku patriotycznego.
Dlatego ośmielamy się poprzez niniejsze pismo zwrócić do Jego Ekscelencji i poprosić – jako uznanie naszej pracy – o możliwość wsparcia materialnego, aby nasze Stowarzyszenie mogło na stabilnej bazie materialnej kontynuować i realizować obecnie i w przyszłości tak ważną i celową działalność.
Przypominając naszą patriotyczną działalność pielęgnowania oraz przyswajania kultur węgiersko – polskich polecamy się życzliwości i ojcowskiej opiece Jego Magnificencji, pozostając
z głębokim szacunkiem
sekretarz generalny przewodniczący
Kolejnym dokumentem stanowiącym przedmiot naszego zainteresowania jest Konwencja z 31 stycznia 1948 roku, pisana w innym stylu niż w 1934 roku lecz na ten sam temat (Dz.U.1948.51.399).
W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej BOLESŁAW BIERUT PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ podaje do powszechnej wiadomości …
podpisana została w Budapeszcie Konwencja kulturalna między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Węgierską …
…pragnąc zacieśnić więzy przyjaźni pomiędzy obu Narodami i korzystając z możliwości, jakie stworzyło odrodzenie demokracji w obu krajach, dążąc do osiągnięcia tego celu poprzez wymianę wartości kulturalnych i wzajemne poznanie życia intelektualnego i kulturalnego obu krajów…
Wysokie Umawiające się Strony postanawiają
a) poprzeć zorganizowanie katedry literatury języka lub historii węgierskiej na jednym z uniwersytetów polskich oraz katedry literatury i języka lub historii polskiej na jednym z uniwersytetów węgierskich,
b) popierać prace Instytutu Polskiego na Węgrzech oraz Instytutu Węgierskiego w Polsce,
c) poprzeć zorganizowanie co najmniej jednego lektoratu języka polskiego na jednym z uniwersytetów węgierskich i jednego lektoratu języka węgierskiego na jednym z uniwersytetów polskich,
d) popierać wymianę naukowców, słuchaczy szkół wszelkich typów i stopni, ułatwiać studia oraz przyznawać na zasadzie wzajemności stypendia naukowcom i studiującym w zakresie studiów lingwistycznych, literackich, historycznych i innych.
… strony popierać będą współpracę pomiędzy instytucjami i towarzystwami naukowymi, związkami zawodowymi, towarzystwami przyjaźni i innymi organizacjami społecznymi, mającymi na celu zbliżenie kulturalne obu Narodów …
Oto przykłady realizacji obustronnych zobowiązań.
¦ 19 sierpnia 1949 roku uroczystą, wielką akademię ku czci poety Sandora Petőfiego zorganizował KOMITET UCZCZENIA 100-ej ROCZNICY ŚMIERCI WIELKIEGO WĘGIERSKIEGO POETY REWOLUCJONISTY ( zginął podczas Wiosny Ludów w bitwie pod Segesvar 31 lipca 1849 roku. Adiutant J. Bema. Przyp. EB) pod wysokim protektoratem PREZESA RADY MINISTRÓW Józefa Cyrankiewicza. Skład Komitetu: członkowie KC PZPR, ministrowie, przodownicy pracy, literaci i poeci Broniewski Władysław, Gomulicki Juliusz, Iwaszkiewicz Jarosław, Jastrun Mieczysław, Kruczkowski Leon, Parandowski Jan, Pollak Seweryn, Rudnicki Lucjan, Staff Leopold, Tuwim Julian, Ważyk Adam, Żółkiewski Stefan. Otwarto też w Warszawie wystawę SÁNDOR PETŐFI – ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ. Organizatorami wystawy były Towarzystwo Przyjaźni Polsko – Węgierskiej, Naukowy Instytut Węgierski w Warszawie i Związek Literatów Polskich.
¦ NaEötvös Loránd Tudományegyetem ELTE (Uniwersytet im. Lorand Eötvös ) w Budapeszcie w 1948 roku powstaje Instytut Polski (Lengyel Intézet). Obecnie działa tam katedra Lengyel nyelv és irodalom (literatury i języka polskiego), jest Studenckie Naukowe Koło Slawistyki. ELTE to od wielu, wielu lat najzacniejszy, największy i posiadający niezwykłe osiągnięcia dydaktyczne oraz naukowe uniwersytet na Węgrzech (założony w 1625 roku), mający wiele zasług w pielęgnowaniu węgiersko – polskiej współpracy uniwersyteckiej.
Info z tego roku. W ramach prac katedry literatury i języka polskiego ELTE, Węgierka Katalin Anna Szabó w czerwcu 2012 roku obroniła pracę magisterską (napisaną bardzo poprawnie w języku polskim!) DIPLOMAMUNKA p.t. Polscy studenci w rewolucji węgierskiej w 1956 r (Lengyel egyetemisták az 1956-os magyar forradalomban) pod kierownictwem adiunkta dr László Tapolcai. Z tekstem pracy można zapoznać się w bibliotece cyfrowej Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.
¦ Zgodnie z zaleceniami Konwencji z 31.01.1948 polskie Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego opracowało i wdrożyło zasady wymiany studentów nie tylko z Węgrami ale wszystkimi krajami zwanymi wówczas KDL (Kraje Demokracji Ludowej) opierając się m.in na zaleceniu wg d) konwencji. Autorowi udało się, w latach pięćdziesiątych zacząłem i skończyłem Politechnikę w Budapeszcie (BME). W tym samym czasie węgierscy studenci rozpoczęli studia w Poznaniu, Krakowie, Warszawie. Poza wykształceniem technicznym na renomowanej uczelni miałem zatem możliwość poznania bogatej kultury tego oryginalnego językowo, paprykowego w jedzeniu, czardaszowego w tańcu i bardzo przyjaznego Polakom narodu. Od tego czasu zostałem hungarofilem na zawsze.
¦ Stosownie do zaleceń konwencji, węgierska strona poczyniła odpowiednie kroki. Odnośne ministerstwo rozesłało zalecenia i informację m.in. do rektorów szkół wyższych. Mamy kopię pisma z 28 marca 1948 roku (konwencję podpisano w styczniu 1948r!) dziekana Wydziału Inżynierii do J.M. Rektora Politechniki w Budapeszcie jako odpowiedź na apel rektora związany z wymianą polskich naukowców i studentów. Oto przekład:
nr 181/1948
Magnifice Domine Rector !
W związku z apelem Magnificencji z dnia 28 lutego bieżącego roku nr 607/1948 z uszanowaniem informuję, że Wydziały Inżynierii i Budownictwa na posiedzeniu wydziałowym zajmowały się kwestią wymiany naukowców oraz badaczy w ramach polsko – węgierskiej umowy kulturalnej i w tej sprawie przedstawiają poniższą propozycję:
Wydział Inżynierii patrząc na pogłębienie polsko – węgierskiej współpracy kulturalnej uważa za potrzebne podjęcie osobistych kontaktów z pokrewnymi polskimi instytucjami. W tym celu najbardziej prostym byłoby, aby węgierskie i polskie partnerskie instytuty przesyłały jeden drugiemu prace naukowe względnie ich wykazy z danymi publikacyjnymi. Poza tym, w osobistych listach informowałyby zaprzyjaźnione instytuty o tym, jakimi aktualnie problemami i badaniami się zajmują. W ten sposób najłatwiej jest znaleźć płaszczyzny, których poznanie pozwoli kierownictwu instytutów na korespondencyjne przedyskutowanie wspólnych płaszczyzn stykowych w formie prac badawczych czy wymiany wykładowców. Przy ustalaniu tematyki wykładów należy uzgodnić kwestie językowe, w których to językach będą prowadzone wykłady. Po takich wstępnych ustaleniach łatwym będzie podjęcie głębszych kontaktów naukowych i propozycji osobowych.
Wydział Budownictwa uznałby za słuszne aby zgodnie z duchem polsko – węgierskiego porozumienia kulturalnego c.rk.dr Kismarty – Lechner miał wykład o ornamentyce lambrekinowej w budownictwie górno – węgierskim oraz o wpływie węgierskiego budownictwa renaissance na budownictwo polskie.
Wydziały Inżynierii i Budownictwa zgodnie stwierdzają, że w omawianej sprawie, w zrozumieniu obydwu propozycji przedłożą stosowne oświadczenie na ręce Jego Magnificencji.
(podpis)
e.i. dziekan
Budapest, 28 marca 1948 roku
¦ W Polsce, od 1952 roku na Uniwersytecie Warszawskim działa Katedra Hungarystyki, ucząc m.in. języka węgierskiego przez prawie 1400 godzin podczas całego toku studiów. Wymianę studentów, naukowców, doktorantów prowadzi (międzynarodowy program ERASMUS) z ELTE w Budapeszcie, uniwersytetami w Győr, Pécs, Szeged.
W obecnej chwili, w Polsce, mamy poza UW katedrę filologii węgierskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim, Zakład Ugrofinistiki na Uniwersytecie AM w Poznaniu. Działa intensywnie Koło Naukowe Hungarystów przy UJ w Krakowie współpracując z Centrum Węgierskim: Fundacja Cracovia Express, zarejestrowanym w Polsce i na Węgrzech. Istnieje w Polsce Federacja Stowarzyszeń Polsko – Węgierskich RP zrzeszająca 16 towarzystw posiadających osobowość prawną oraz 5 kół niezarejestrowanych.
Przykłady konwencji z lat 1934 i 1948, pism dziekanów i działaczy akademickich tamtych czasów wskazują na wieloletnie, systematyczne starania rządów Polski i Węgier w ustanawianiu, regulowaniu tendencji umacniania, bliższego utwardzania bliźniactwa obydwu narodów. Jest to na pierwszy rzut oka rzecz niepojęta. Języki z różnych grup językowych, inne przynależności plemienne a wzajemne zauroczenie niepowtarzalne. Różne dokumenty wskazują, że wyraźne kontakty pomiędzy naszymi nacjami zaczęły się grubo przed rokiem tysięcznym naszej ery. Mieszko I panował nad Polanami, Mazowszanami, Goplanami, Lędzianami (dorzecze Bugu, Sanu). Od nazwy tego ostatniego pochodzi węgierska nazwa Lengyel (lendziel), powtarzana też przez kilku kronikarzy tamtych lat, wskazując jak daleko na północ dotarli Madziarzy. Od początku historii Polski i Węgier bliźniactwo przyjmowało różne formy. Książe Gejza (z Arpadów!) żenił się z siostrą Mieszka I. Drugą żoną Bolesława Chrobrego była Węgierka. Córka Mieszka II poślubiła Belę I, Elżbieta Łokietkówna wyszła za Karola Roberta króla Węgier, król Polski Bolesław Szczodry po buncie szlachty polskiej schronił się z żoną i synami na Węgrzech. Z Arpadów pochodzi nasza św. Kinga, żona Bolesława Wstydliwego. Nasza królowa św. Jadwiga to córka węgierskiego Ludwika Wielkiego. Obydwie święte, Kinga i Jadwiga mają swoje pomniki w Budapeszcie! Święty Władysław, król Węgier (1077 – 1095) to wnuk Mieszka II. Jagiellonowie na Węgrzech to Władysław Warneńczyk, Władysław II (syn Kazimierza Jagiellończyka) i Ludwik II. I tak można by wyliczać.
ANONYMUS NOTARIUS. Mieliśmy też wspólnego kronikarza.
Do obecnych czasów, niezależnie od różnego rodzaju zawirowań gospodarczych i politycznych w Europie, wojen światowych, dotrwała przyjaźń, uszanowanie, wzajemna pomoc w chwilach potrzeby, solidarność i poparcie.
Hasło Polak Węgier dwa bratanki warte jest spiżu lub złota. Tak trzymać!