W Dorpacie (est. Tartu) na bulwarze nad rzeką Ema (est. Emajõgi), w cieniu starych drzew stoją dwa pomniki. Pisarza i bohatera jego utworów, a w zasadzie bohatera legend ludowych utrwalonych przez tegoż pisarza.
Umieszczone na wysokim postumencie popiersie Fridericha Reinholda Kreuzwalda (1803-1881), którego autorami byli M. Saks i J. Hirv stoi na obecnym miejscu dopiero od 15 lipca 2003 roku.
Od 28 grudnia 1952 roku zajmowało bowiem miejsce pomnika legendarnego mocarza, estońskiego symbolu walki o wolność Kalevipoega. 28 kwietnia 1950 roku estońscy komuniści w ramach sowietyzacji Estonii zburzyli pomnik Kalevipoega.
Przyczyna była polityczna. Pomnik nosił miano Pomnika Wolności (est. Tartu vabadussammas), a także miano Bohaterów Walk z lat 1918-1920, które skierowane były głównie przeciw ZSRR. Autorem monumentu był Amandus Adamson (1855-1929). Pomnik odsłonięty został 17 września 1923 roku a walki lat 1918-1920.
Gdy Estonia weszła w fazę „drugiej niepodległości”, bo tak nad Emą i jeziorem Pejpus określa się okres od 20 sierpnia 1991 roku, kiedy proklamowano przywrócenie niepodległości Republice Estońskiej, to zaczęto przywracać dawne symbole. Artysta rzeźbiarz Ekke Väli zrekonstruował statuę Kalevipoega. 22 czerwca 2003 roku uroczyście odsłonięto ją jako Pomnik Wolności, natomiast pomnik F.R. Kreuzwalda oddano do renowacji.
„Kalerivpoeg” to estoński epos narodowy, inspirowany fińskim eposem „Kalevala”. Pierwsze jego wydanie ukazało się w 1862 roku i odegrało ogromną rolę w budzeniu świadomości narodowej Estończyków.
Do napisania eposu „Kalevipoeg” („Syn Kalevy”) Griedrich Reinhold Kreuzwald przystąpił, zachęcony rozprzestrzeniającym się romantycznego obrazu sielskiej wsi i prostego chłopstwa. W tym okresie klasy wyższe, zainspirowane myślą Herdera, postawiły na piedestale sztuki samoistną i - jak mniemano - odwieczną poezję: pieśń ludową. Do czasów Herdera, bałtyccy Niemcy, rzeczywisty naród panów w Starych Inflantach, uważali estońskich chłopów za zacofane pospólstwo [das Gesindel], a estońską mowę za coś tak prymitywnego, ułomnego, że jako instrument ekspresji zupełnie nie przydatny do przekazu bardziej skomplikowanych treści. W Estonii istniały na poły mityczne wyobrażenia o pogańskim Estach, którzy przed inwazją niemiecką w XIII wieku mieli - w malowniczo spartańskim warunkach i na łonie nieskażonej natury - wieść proste, ale szczęśliwe i spokojne życie, zgodnie z odwiecznymi prawami i regułami uświęconymi przez ich tradycję.
W pierwszym odruchu Kreutzwald planował napisać swoje dzieło prozą i tak też uczynił. Jednak, gdy pod koniec 1851 roku pisarz uznał, że dzieło zostało wykonane, to pod wpływem lektury fińskiej „Kalevali” w niemieckim tłumaczeniu w roku 1853, zmienił zasadniczo zdanie, i powziął postanowienie przerobienia całego tekstu, stylizując go na starą estońską pieśń - regivärss.
Ta poetycka już, pierwsza wersja, została ukończona latem - jesienią,1853 roku; a ostatecznie po wniesieniu niewielkich korekt w listopadzie tegoż roku. Wtedy pisarz zadecydował, że dzieło jego życia jest gotowe. Podzielił tekst na 12 pieśni, a cztery pieśni oznaczył jako prolog.
Ta pierwotna wersja „Kalevipoega”, liczącą 13.817 wersów z roku 1853, nie otrzymała zgody na druk od carskiej cenzury. Wersja, która ujrzała światło dzienne, oczywiście po niemiecku, ale z równoległym tłumaczeniem na estoński, nosiła tytuł „Kalevipoeg, eine Estnische Sage” i była publikowana sukcesywnie w postaci zeszytów w latach 1857-1861 przez wydawnictwo GEG w Dorpacie. Druga, bardziej rozbudowana wersja, liczyła 19.087 wersów i doczekała się niemieckiego tłumaczenia Carla Reinth’a. Wyszła w roku 1861 też w Dorpacie w nakładzie 500 egzemplarzy.
Po raz pierwszy po estońsku ukazała się rok później w fińskim Kuopio. Pytanie - Dlaczego poza Estonią? A no właśnie z uwagi na łagodniejsze wymogi tamtejszej cenzury. W minimalnie skróconej od wersji najbardziej rozbudowanej- dorpatskiej, liczyła 19.023 wersów, 254 strony, plus 4 ilustracje w nakładzie 1000 egz. i w cenie 5 rubli, pod tytułem „Kalevi poeg üks ennemuistne Eesti jut kaheskümnes laulus”, była rozpowszechniana. Niestety, z początku sprzedaż szła kiepsko, lecz z czasem książka zyskała na popularności na tyle, że w samej Estonii „Kalevipoeg” pojawia się po raz drugi po estońsku w roku 1875 w Dorpacie, ale już w nakładzie bardziej obiecującym, bo 2000 egzemplarzy. Ma to miejsca na dwa lata przed opuszczeniem Werro na rzecz Dorpatu przez Kreutzwalda.
W tym czasie „Kalevipoeg” był już dziełem znanym i komplementowanym, w całej Europie, bo już w roku 1859 Cesarska Rosyjska Akademia Nauk właśnie za „Kalevipoega” nagrodziła Kreutzwalda znaczną gratyfikacją pieniężną, zaś w roku 1871 - jako wielkość zgoła europejska - Kreutzwald został wybrany na członka honorowego Węgierskiej Akademii Nauk.
Kanoniczny tekst eposu został opublikowany w 1936 roku, z ilustracjami wówczas estońskiego grafika Kristjan Raud (1865-1943). W czasach sowieckich epos był używany jako oręż ideologiczny wobec Niemców i zachodniej Europy. Nowe jego edycje ukazały się w latach 1945, 1953, 1976, zaś tekst krytyczny, tzw. rocznicowy, wyszedł w dwóch częściach w latach 1961-63 w sto lat po ukazaniu się pierwodruku.
„Kalevipoeg" został przetłumaczony między innymi na niemiecki, rosyjski, angielski (częściowo), węgierski, łotewski , francuski, włoski, fiński, czeski, litewski. Pierwsze popularne, skrócone wydanie (raczej bryk) „dla ludu” zostało opublikowane w1869 roku, a ostatnie, przystosowane dla dzieci, wystylizowane na baśń przez Eno Raud, też uproszczone, ale urocze ukazało się w 1970 roku. Do roku 2002 ukazało się w Estonii łącznie 17 różnych wydań „Kalevipoega” Na język łotewski epos przetłumaczyła Elīna Zālītea, na rosyjski W. Dierżawin i A. Kotszetkow.
Autor Pomnika Wolności, Adamsan Amamsom (1855-1929) był rzeźbiarzem ze szkoły późnego akademizmu. Po ukończeniu Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu zaczął tworzyć pomniki związane z morzem: w 1902 roku pamięci katastrofy krążownika „Rusałka” w Rewlu (est. Tallinn), a w 1904 roku zatopionych okrętów w Sewastopolu. W latach I niepodległości A. Adamason, oprócz pomnika Kalevipoega w Dorpacie, wykonał w Parnawie pomnik patriotycznej pisarki Lydi Koiduli (właściwe nazwisko Lydia Emile FlorentiNe Jannsen, zamężna Michelson; 1843-1886), zwanej „słowikiem znad Emajõgi”. W Wero, mieście, w którym F.R. Kreuzwald spędził najlepsze lata, stanął natomiast pomnik tegoż właśnie pisarza.
Bibliografia:
1. Jerzy Samusik, Dorpackie pomniki, „Świat Inflant” 2008, nr 1, s. 7-9.
2. Tadeusz Zubiński, Kalevipoeg i Friedrich Reinhold Kreuzwald, „Świat Inflant” 2005, nr 6, s. 6-7; nr 7, s. 3; nr 8, s. 3; nr 10, s. 4-5.