Trzydzieści lat temu, kiedy  byłem święcie przekonany, że zostanę artystą malarzem i od rana do wieczora ślęczałem nad zagęszczanymi akwarelami, usłyszałem anegdotę o PUSTYM płótnie pt. „Przejście Izraelitów przez Morze Czerwone". Jego autor, na pytanie: gdzie jest morze? – odparł, że właśnie się rozstąpiło. Gdzie są Żydzi? – już przeszli. A gdzie Egipcjanie? Jeszcze nie nadeszli – wyjaśnił mistrz. Oto dzieło, które stało się obiegową wizytówką konceptualizmu. Istota czyli kwintesencja sprowadza się tutaj do wyszukanego żartu.

W literaturze analogonem pustego płótna jest pusta kartka. Motyw niezapisanej strony, w różnych kontekstach, od lat przewija się pośród dzieł literackich. Nie jestem historykiem literatury, stąd brakuje mi odpowiedniej wiedzy. Być może wszystko zaczęło się od przekornego i prześmiewczego opowiadania Dino Buzzatiego pt. „Tajemnica pisarza". Otóż włoski naśladowca Kafki opowiada historię ekscentrycznego (obłąkanego?) pisarza, który dokładnie zaplanował swoją antykarierę. To znaczy – opisuje casus pisarza skończonego, „w stanie nieodwracalnego upadku". W finale dowiadujemy się, że ów szalony prozaik, niejako w testamencie, zostawił czytelnikom ostatnie dzieło (trzymane pod kluczem!): „setki stron. Na żadnej z nich nie było najmniejszego znaku".
Nie wiem, czy krakowska poetka, Elżbieta Zechenter-Spławińska, znała opowieść Buzzatiego. Faktem jest, że jej wiersz pt. „Realizm", a składający się wyłącznie z tytułu (sic!), budził 30 lat temu spore zainteresowanie wśród studentów. Po raz pierwszy pokazał mi go Mirosław Boruta, aspirujący do tytułu młodego poety. Co może wyrażać czysta kartka papieru? Jednocześnie nic i wszystko. To zależy od kontekstu czyli od tytułu. Na przykład hasło „realizm" stwarza tu wprost nieograniczone możliwości, jest bardzo nośne. Cokolwiek (zapis, rysunek, plama, dziura, odcisk palca) pojawi się w tej, wskazanej przez poetkę, szczególnej przestrzeni, będzie czymś realnym. Siła tego najkrótszego wiersza tkwi w koncepcie.
Jak jeszcze można wykorzystać chwyt z nieskazitelnie białą stroną?
W książce poetyckiej „Snutki" Mariana Grześczaka znajdujemy aż dwa analogiczne pomysły-przykłady. Oto na jednej pustej kartce widzimy tytuł „Milczenie ciszy:" i na dole dopisek „Warszawa-Ząbki, wrzesień 2005". A na drugiej sam tytuł „Milczenie milczenia", już bez datowania. Czy śp. redaktor TWÓRCZOŚCI znał wyjątkowy wiersz Elżbiety Zechenter-Spławińskiej, który mógł go zainspirować? Tego nie dowiemy się nigdy.
Nie koniec na tym, wszak ludzka kreatywność zdaje się nie znać ograniczeń. Dowodem tego jest znów nietypowy wiersz Izabeli Iwańczuk pt. „Pusta kartka". Nie muszę dodawać, ze zbudowany został tylko z białych centymetrów kwadratowych papieru. Rzecz jasna, stanowi jakieś tam odbicie konceptu sprzed ponad 30-tu lat. O tyle gorsze, że pozbawione tamtej uniwersalności (jeśli cokolwiek pojawi się przypadkowo i dodatkowo na płaszczyźnie wyasygnowanej przez poetkę ze Słupska, tytuł straci prawdziwość).
Jak widać, pewne wygodne tricki pisarskie mogą zrobić swoistą karierę. Pytanie o nowatorstwo czy też oryginalność byłoby przejawem złośliwości. Jerzy Szopa serwuje nam proste wytłumaczenie tego fenomenu: Niezależnie od siebie (?) myśl ludzka wpada niekiedy w te same rowki. Tak czy siak, jeszcze do niedawna w sztuce najbardziej liczyło się  pierwszeństwo. (Młoda krytyka często o tym zapomina…). Zatem nie byłbym zdziwiony, gdyby się okazało, że motyw pustej kartki można znaleźć u pięciu innych poetów.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Porównaj: Elżbieta Zechenter-Spławińska „Ósma Góra" (Kraków 1979); Marian Grześczak „Snutki" (Warszawa 2006); Izabela Iwańczuk „Koperta bieli" (Bydgoszcz 2006).