Wydaje się, że w dobie SMS-ów, blogów, memów itd. powoli zanika potrzeba sięgania nie tylko po czasopismo, ale książkę. Jest to powierzchowna konstatacja, bo choć maleje liczba księgarń, nie maleje liczba wydawnictw i książek, rośnie sprzedaż w Internecie. W dobie cyfryzacji zmienia się sposób wytwarzania książki. Kto pamięta o żmudnej pracy zecera, metrampaża, introligatora i grafika – twórcy ilustracji a nierzadko i książkowej formy. Oczywiście i teraz mamy piękne wydania, ale niepokoi masowa produkcja.
Często książki są nietrwałe, okładki niezbyt piękne, ale krzykliwe, zdarzają się błędy drukarskie, które wynikają z nierzetelnej korekty. O braku pracy redaktorskiej już nie wspominam. Sprzedaż napędza reklama, a masowe media decydują nie tylko o wielkości nakładu, ale i ocenie merytorycznej. Mimo wszystko istnieje duża liczba czytelników a nawet miłośników książki, wśród których szczególną grupę stanowią bibliofile. Jak dawni budowniczowie katedr, schyleni nad planami, które znali tylko nieliczni, tak oni pochylają się nad piękną lub starą księgą, drukiem ulotnym czy rzadkim czasopismem. O ich istnieniu i pracy możemy się dowiedzieć przy okazji zebrań i zjazdów. Ostatni taki zjazd, jedenasty z kolei, który zorganizowało Wielkopolskie Towarzystwo Przyjaciół Książki, miał miejsce w Poznaniu i Kórniku we wrześniu 2019 roku. Pokłosiem trzydniowych obrad jest wydana w 2020 roku publikacja pt. XI Ogólnopolski Zjazd Bibliofilów „Bibliofilstwo w epoce cyfrowej”. Poznań – Kórnik, 13–15 września 2019. Jak w słowie od organizatorów zaznaczył dr Kazimierz Krawiarz, prezes Wielkopolskiego Towarzystwa Przyjaciół Książki, spotkanie odbyło się „w Archiwum Archidiecezjalnym – na poznańskim Ostrowie Tumskim, ponieważ pierwszym jego dyrektorem był ks. dr Edmund Majkowski (1892–1951) – współzałożyciel Towarzystwa Bibliofilów Polskich w Poznaniu w roku 1923”, który spoczywa na cmentarzu w Kórniku.
W pierwszym dniu zjazdu sesję referatową prowadził dr hab. Arkadiusz Wagner. Inauguracyjny wykład pt. Ks. dr Edmund Majkowski (1892–1951) wygłosił ks. dr Rafał Rybacki, kustosz Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu. Ukazał on zasługi ks. Majkowskiego, z inicjatywy którego powstało Towarzystwo Bibliofilów Poznańskich oraz Towarzystwo Miłośników Plakiet i Medali Artystycznych. Był on także współzałożycielem Poznańskiego Towarzystwa Numizmatycznego, Koła Poznańsko-Pomorskiego Związku Bibliotekarzy Polskich oraz Naukowego Koła Misyjnego Kapłanów Archidiecezji Poznańskiej. Z inicjatywy kard. Edmunda Dalbora powołał do życia polski komitet Oeuvre Internationale de Louvain, stanął na jego czele i spełniał w nim rolę współorganizatora licznych zjazdów w kraju i za granicą. Jego wielką zasługą było zorganizowanie i otwarcie 27 maja 1926 roku Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu, które 13 października 1925 roku powołał do życia ks. kard. Dalbor. Było to pierwsze na ziemiach polskich publiczne archiwum diecezjalne, a mieściło się ono w budynku dawnej Akademii Lubrańskiego. W następnym referacie dr Kazimierz Krawiarz zwięźle przedstawił działalność Edwarda Kuntzego (1880–1950), historyka i bibliotekarza, dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej oraz pierwszego prezesa Towarzystwa Bibliofilów w Poznaniu, a następnie długoletniego, zasłużonego dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Z kolei dr Jarosław Mulczyński omówił Wydawnictwa Towarzystwa Miłośników Grafiki w Poznaniu w latach 1931–1939. Założyciel Towarzystwa, dr Alfred Brosig, był kustoszem Muzeum Wielkopolskiego, w którym stworzył kolekcję współczesnej grafiki. Wśród działających w Poznaniu grafików wyróżnić trzeba Jana Jerzego Wronieckiego i Mariana Ziółkowskiego. W przerwie obrad bibliofile mogli obejrzeć w holu Muzeum Archidiecezjalnego wystawę ekslibrisów Jerzego Rybarczyka. Po referatach nadszedł czas na prezentacje osiągnięć bratnich Towarzystw z Kalisza, Katowic, Warszawy i Krakowa. Działalność założonego w 1927 roku i reaktywowanego w 1977 roku Towarzystwa Przyjaciół Książki w Kaliszu przedstawiła prezes organizacji prof. Ewa Andrysiak. Towarzystwo organizuje spotkania, odczyty i prelekcje związane z książką. Jest też wydawcą druków bibliofilskich, z których wspomnieć należy pracę prof. Hanny Tadeusiewicz Książka i ludzie książki w „Dziennikach” Marii Dąbrowskiej. Rzecz ukazała się w 2019 roku nakładem TPK i Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Następnie prezes Śląskiego Towarzystwa Miłośników Książki i Grafiki Krystian Szczęsny złożył sprawozdanie z V Forum Bibliofilów Polskich, które odbyło się 26 kwietnia 2008 roku w Bibliotece Śląskiej w Katowicach. Wieloraką, często zindywidualizowaną działalność miłośników książki w stolicy ukazał Mieczysław Bieleń, prezes Towarzystwa Bibliofilów Polskich w Warszawie. Dokonania tej prężnej organizacji prześledzić można na łamach wydawanego przez TBP rocznika „Akapit”. Ukazało się już 10 tomów tego periodyku, który odnotowuje zebrania, odczyty, prelekcje, aukcje i wystawy nie tylko bibliofilów warszawskich, gdyż czasopismo ma charakter ogólnopolski. Z indywidualnych osiągnięć nie można pominąć Biblioteki Anińskiej, której twórca Jerzy Zbigniew Golski od roku 1971 własnym sumptem wydaje cenne publikacje bibliofilskie. Warszawskie TBP zrzesza 65. zamiłowanych w swej pracy członków, którym przyświeca hasło: Amor librorum nos unit! Działalność Rycerskiego Zakonu Bibliofilskiego z Kapitułą Orderu Białego Kruka w Krakowie w barwnym, niepozbawionym elementów emocjonalnych wystąpieniu, przedstawił Wielki Mistrz Odrodzonego Zakonu dr Jerzy Duda. Zakon skupia różnych autorów, artystów, pracowników naukowych, bibliotekarzy i antykwariuszy. Jednoczy ich Philobiblon, czyli miłość do ksiąg – nawiązanie do tytułu czternastowiecznej rozprawy Richarda Angerville’a, która stoi u podstaw całej konfraterni. Podczas spotkań, członkowie głównie dzielą się swoją pasją do ksiąg. Uczestniczą też w licznych imprezach, także międzynarodowych, jako że współpracują z wieloma instytucjami kulturalnymi. Archiwum Zakonu zgromadziło też niemały zbiór cymeliów, druków i sprawozdań z działalności ludzi książki w Krakowie. Po zakończeniu sesji referatowej nastąpiło otwarcie w Muzeum Archidiecezjalnym przygotowanej przeze mnie wystawy Z mojej kolekcji bibliofilskiej z XIX i XX w., na której przedstawiłem najciekawsze eksponaty bibliofilskie. Pracowity dzień pierwszego dnia zjazdu zakończyło zwiedzanie bibliotek: Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej UAM, które przygotowały okolicznościowe wystawy.
Obradom drugiego dnia zjazdu przewodniczyła prof. Ewa Andrysiak. Referat Od księgozbioru Tytusa Działyńskiego do biblioteki – platformy cyfrowej dostępnej dla każdego. Historia Biblioteki Kórnickiej oraz jej zbiorów wygłosił Grzegorz Kubacki z Biblioteki Kórnickiej PAN i członek Wielkopolskiego Towarzystwa Przyjaciół Książki, współautor (wraz z prof. Magdaleną Biniaś-Szkopek) tego opracowania. Początki zbiorów kórnickich sięgają XVIII w., kiedy to Augustyn Działyński, Wojewoda Kaliski, zgromadził pokaźny jak na owe czasy księgozbiór. W spadku po ojcu Ksawerym wnuk Augustyna, Tytus Działyński, odziedziczył zamek w Kórniku oraz zbiory dziadka, których znaczna część była zgromadzona w Konarzewie pod Poznaniem. Osoba samego Tytusa i jego działalność znana jest dobrze nie tylko bibliofilom wielkopolskim. W referacie ukazany został w zwięzły sposób rozrost księgozbioru a także praca licznych bibliotekarzy z Zygmuntem Celichowskim na czele. Po śmierci Jana, ostatniego z Działyńskich, dobra kórnickie wraz z zamkiem dziedziczy wnuk Tytusa – hrabia Władysław Zamoyski. Dzięki przekazanemu przez Władysława Zamoyskiego i jego matkę Jadwigę z Działyńskich Zamoyską majątkowi, łącznie z biblioteką, narodowi polskiemu, powstała na mocy Ustawy Sejmowej z 1925 roku Fundacja „Zakłady Kórnickie”. Po II wojnie światowej władze PRL zniosły wszelkie fundacje prywatne. W wyniku wielu starań Bibliotekę Kórnicką przejęła w roku 1953 Polska Akademia Nauk. Od roku 1989 rozpoczęto elektroniczne opracowywanie zbiorów, ich skanowanie i późniejszą publikację w Internecie. W rezultacie od roku 2002 oficjalnie istnieje Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa ze zbiorami Biblioteki Kórnickiej PAN, dostępna w Internecie bezpłatnie dla każdego. Ostatnim punktem sesji referatowej było wystąpienie Jadwigi Tryzno z Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi, która przedstawiła krótką Historię kroju pisma „Brygada”. Łódzkie Muzeum posiada jedyną w Polsce kolekcję matryc giserskich, ważną dla dziejów naszego drukarstwa. Niedawno odkryto matryce nieznanego dotąd kroju czcionki „Brygada”. Pochodzą one z lat dwudziestych ubiegłego wieku, a nazwa nawiązuje do pamięci o I Brygadzie Legionów Józefa Piłsudskiego.
Trzeci ostatni dzień zjazdu upłynął na zwiedzaniu Muzeum i Biblioteki PAN w Kórniku oraz Izby Pamiątek Regionalnych w Bninie.
Na zakończenie książki zostały zamieszczone dwa artykuły. W pierwszym z nich pt. Coś o nas Stanisława Andrejewska, członek zarządu WTPK, przedstawiła działalność poznańskich bibliofilów w latach 1923–2020. Liczące obecnie 50. członków Towarzystwo prowadzi ożywioną działalność: organizuje liczne wystawy i spotkania, bierze udział w imprezach kulturalnych nie tylko na terenie Wielkopolski, kontynuuje działalność edytorską. Od roku 2018 Przemysław Wojciechowski, wiceprezes Towarzystwa, prowadzi wydawnictwo periodyku Bibliofil Wielkopolski.
Książkę zamyka referat Agnieszki Baszko z Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu, który przedstawia zjazd bibliofilów podczas słynnej Pewuki (Powszechnej Wystawy Krajowej). Tytuł artykułu: „W epoce kina, auta i dolara. Książka jedynie na szczyty nas wiedzie”. IV Zjazd Bibliofilów Polskich w Poznaniu w 1929 r.
Książkę zdobią starannie dobrane fotografie dokumentujące przebieg zjazdu
K. Budzyń (red.), XI Ogólnopolski Zjazd Bibliofilów „Bibliofilstwo w epoce cyfrowej”. Poznań – Kórnik, 13–15 września 2019, P.H. Bin-Com Krzysztof Budzyń, Poznań 2020, ss. 116.