Książka pt. „Danuta Wawiłow (1942- 1999). Życie i twórczość”, która ukazała się 2005 roku nakładem Naukowego Wydawnictwa Piotrkowskiego Filii Akademii Świętokrzyskiej w Piotrkowie Trybunalskim, jest monograficznym opracowaniem twórczości znakomitej autorki opowiadań, wierszy, reportaży, felietonów, jest tym samym udoskonaloną wersją rozprawy doktorskiej Danuty Muchy, adiunkta w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach (Filia w Piotrkowie Trybunalskim).
Danuta Mucha słusznie pisze, że "Wawiłow jest tym dorosłym, który rozumiał dziecko i kochał je całym sercem. [...] Jest konsekwentna w szacunku dla dziecka, nie poprawia go, lecz wyciąga wnioski z jego upodobań."1
Książka składa się sześciu obszernych rozdziałów poświęconych życiu i twórczości Danuty Wawiłow. Rozdział pierwszy, zatytułowany Danuta Wawiłow - szkic do portretu, ukazuje poetkę w kręgu wielokulturowej rodziny. Danuta Mucha na podstawie informacji, opartych głównie na wywiadach, artykułach i hasłach słownikowych, dostarcza w sposób rzetelny i usystematyzowany wiadomości o domu rodzinnym i najbliższych autorki Wierszykarni. Przybliża także dzieciństwo, lata nauki w szkole podstawowej, szkole średniej i czas studiów poetki. Ciekawe wydarzenia z życia, o których czytamy w tym rozdziale oraz ich wpływ na pisarstwo Wawiłow dowodzą, iż wybór drogi twórczej, jakiego dokonała poetka, jest w pełni uzasadniony, poparty świadomymi decyzjami, umiejętnością patrzenia na otaczający świat oczyma dziecka, z całą jego wrażliwością i wyobraźnią, postrzegania tego, co piękne, dobre, mądre a przy tym proste i naturalne.
Rozdział drugi, zatytułowany Droga do twórczości. Przekłady z literatury rosyjskiej nauka warsztatu pisarskiego ukazuje działalność translatorską Wawiłow. Danuta Mucha zwraca szczególną uwagę na przekłady prozy i poezji, zwłaszcza Arkadija Gajdara Szkoła oraz tłumaczenia utworów poetyckich Samuela Marszaka Maluchy w ZOO i Kornieja Czukowskiego Karaluszysko. Dzięki wnikliwej analizie tekstów, mamy możliwość poznania metod przekładowych, stylu i języka pisarki. Autorka książki w sposób wyczerpujący udziela odpowiedzi na postawione w tym rozdziale pytania: co Wawiłow zawdzięczała praktyce przekładowej? I które jej elementy staną się integralnymi składnikami poetyki? Umiejętności translatorskie oraz znajomość realiów i języka rosyjskiego sprawiają, że przekłady autorki Rupaków tchną profesjonalizmem, własnym stylem i doskonałą formą literacką2.
Rozdział trzeci W kręgu prozy, Danuta Mucha poświęciła prozie artystycznej pisarki, opowiadaniom dla dzieci i młodzieży, gatunkom prozatorskim, jak felieton, pamiętnik i reportaż, strukturze artystycznej oraz oczekiwaniom czytelniczym. Szczególną uwagę zwraca na tematy, które we współczesnej literaturze „dziecięco- młodzieżowej” nadal określane są mianem „tabu”, a które znalazły swe odbicie w twórczości Wawiłow. Poetka porusza problem osamotnienia dziecka, dojrzewania, kreuje bohatera wrażliwego na problem starości i śmierci. Ukazuje zagrożenia cywilizacyjne, pisze o subkulturach. Jednocześnie rozmawia z młodocianym odbiorcą jego własnym językiem. Wszechobecna przygoda rozgrywa się w miejscach znanych i lubianych przez dzieci: na placu zabaw, w przedszkolu, dziecinnym pokoju czy obozie młodzieżowym.
Rozdział czwarty, zatytułowany Świat poezji, przybliża idee i świat wartości w wierszach poetki oraz ukazuje ich rodzaje. Autorka książki przybliża bogactwo proponowanych przez Wawiłow wartości, do których zalicza patriotyzm, szacunek dla drugiego człowieka, szacunek dla ludzi starszych, więzi z rodziną i przywiązanie do świata przyrody. Omawia także rodzaje wypowiedzi poetyckich ich tradycje i nowatorstwo w dorobku poetyckim Wawiłow. Danuta Mucha wnikliwie analizuje cztery nurty współczesnej liryki dziecięcej obecne w poezji autorki Wierszykarni: wiersze wyobraźni, wiersze satyryczne i groteskowe, wiersze liryczne oraz wiersze awangardowe. Zwraca uwagę na figury stylistyczne, humor i groteskowe puenty omawianych tekstów.
O poezji autorki Rupaków pisze następująco: "Jest ona niepowtarzalna, bogata w różnorodne środki stylistyczne, charakterystyczne nie tylko dla poezji i młodzieży. To poezja dojrzała, oryginalna i zarazem mocno osadzona w naszej bogatej tradycji literackiej." 3
Rozdział piąty poświęcony został słuchowiskom radiowym dla dzieci i młodzieży zachowanym w archiwum Polskiego Radia w Warszawie. Danuta Mucha pisze tu o cechach charakterystycznych scenicznych form literackich Wawiłow. Omawia liczne walory literackie, bezpośredniość i fantazję pisarki tak cenione przez dzieci i młodzież.
Rozdział szósty, Twórczość Wawiłow w opinii krytyków i badaczy literatury stanowi przegląd ważniejszych wypowiedzi krytyków i badaczy literatury o jej osiągnięciach literackich. Danuta Mucha przytacza opinie m. in.: Grzegorza Leszczyńskiego, Ewy Barańskiej, Bożeny Kulczyńskiej, Krystyny Kuliczkowskiej, Joanny Papuzińskiej czy Barbary Kasprzakowej. Nie zniechęcona jednak wypowiedziami krytycznymi, Wawiłow twierdziła, że najlepszymi krytykami są młodzi odbiorcy i na ich opinii zależy jej najbardziej.
Książkę o życiu i twórczości Danuty Wawiłow dopełnia pełna bibliografia jej utworów, bibliografia jej przekładów oraz bibliografia prac o poetce i jej twórczości.
Danuta Mucha omawia w książce wiele interesujących zagadnień, które z pewnością mogą być wykorzystane przez nauczycieli języka polskiego i wielbicieli twórczości Danuty Wawiłow.
Autorka wykazała się znajomością omawianych tekstów, opracowań naukowych i krytycznych oraz wiedzą literaturoznawczą i autentycznymi umiejętnościami analitycznymi. Swoim rozpoznaniem naukowym wniosła liczący się wkład do ustaleń naukowych poświęconych literaturze współczesnej.
Danuta Mucha, Danuta Wawiłow (1942-1999). Życie i twórczość, Piotrków Trybunalski 2005.