Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół" założono we Lwowie w 1867 r. tuż po upadku powstania styczniowego na tle popularności prądów pozytywistycznych. „Sokół" to najstarsza polska organizacja ideowa i sportowa, niepodległościowa i patriotyczna, będąca jednym z zasadniczych źródeł harcerstwa w Polsce, łącząca w swoim programie troskę o kulturę fizyczną społeczeństwa z wychowaniem patriotycznym. Sokolstwo pochodzi z Czech (1862 r.) i szybko rozpowszechniło się na terenie – względnie liberalnej dla mniejszości narodowych – monarchii habsburskiej wśród narodów słowiańskich. Na świecie sokolstwo istnieje w wielu krajach, dokąd wyemigrowali słowiańscy działacze. Najbardziej aktywne struktury sokole są zjednoczone w Światowym Związku Sokolstwa z siedzibą w Pradze.
TG „Sokół" powstało w Bydgoszczy w 1886 r., a w Fordonie w 1923 r. Kwartalniki: „Sokół", „Przewodnik Gimnastyczny «Sokół»" i „Sokół Pomorski" były jednymi z wielu pism wydawanych od 1867 r. przez Towarzystwa Gimnastyczne „Sokół" i związki sokole. Po wznowieniu działalności sokolstwa polskiego w 1989 r. Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół" w Polsce wydawał w latach 1990-2003 trzy oficjalne pisma. W latach 1990-1995 w Inowrocławiu wydawano kwartalnik „Sokół", a w latach 1996-1999 „Przewodnik Gimnastyczny «Sokół»" (wydrukowano tylko kilka numerów tego pisma). W latach 1993-2003 w Bydgoszczy wydawano kwartalnik „Sokół Pomorski". Kwartalniki jako oficjalne pisma Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół" zawierają materiały z działalności sokolstwa polskiego po 1989 r. w Polsce i na świecie, zwłaszcza zrzeszonego w Światowym Związku Sokolstwa, którego ZTG „Sokół" w Polsce jest członkiem oraz informacje historyczne i biograficzne. Każde z trzech pism ma w winietach elementy grafiki dawnych pism sokolich. Kwartalniki: „Sokół", „Przewodnik Gimnastyczny «Sokół»" i „Sokół Pomorski" otrzymywały wszystkie znaczące biblioteki w Polsce, a także wszystkie gniazda sokole w Polsce. Systematycznie egzemplarze tych pism wysyłane były za granicę do środowisk sokolich w USA, Francji, Czechach, Wielkiej Brytanii, do Niemiec, Kanady, Słowacji, na Ukrainę, Litwę i Białoruś.
Pismo „Sokół Pomorski" założono w 1932 r., w latach 1932-1934 wydawano je jako miesięcznik w Grudziądzu, a od 1934 r. w Toruniu. W latach 1935-1939 ukazywało się pod tytułem „Sokół na Pomorzu" jako organ Dzielnicy Pomorskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół" w Polsce. W latach 1993-2003 wydawano pismo jako kwartalnik „Sokół Pomorski". Kwartalnik ukazywał się regularnie, był najobszerniejszy pod względem treści i ukazywał się najdłużej, w latach 1993-1999 był organem Dzielnicy Pomorskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół" w Polsce, a w latach 1999-2003 był organem oficjalnym całego Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół" w Polsce. Wydawcą „Sokoła Pomorskiego" z upoważnienia Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół" w Polsce było Centrum Informacji Naukowej Sokolstwa Polskiego przy Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół" II Bydgoszcz-Fordon. „Sokół Pomorski" wznowiony w 1993 r. ukazywał się przez 10 lat. Pismo było formą integracji środowisk sokolich i kroniką związku, dzielnic i gniazd. Ostatni numer „Sokoła Pomorskiego" ukazał się w grudniu 2003 r. Potem kwartalnik został zawieszony. Ogółem od 1993 r. ukazało się 37 numerów kwartalnika. W formie cyfrowej zamieszczono jedynie 16 kwartalników od numeru 21 do 36 za lata 1998-2002. Zarząd TG „Sokół" II Bydgoszcz-Fordon postanowił zawiesić druk kwartalnika z myślą o wznowieniu, jak tylko będzie miał wsparcie organizacji sokolich i pojawi się nowa grupa redakcyjna. Lukę powstałą po zawieszeniu pisma starano się wypełnić, kontynuując w formie książkowej zapis kronikarski, niezbędny dla badań nad dziejami sokolstwa polskiego. Wydano następujące książki: Andrzej Bogucki, Związek Towarzystw Gimnastycznych «Sokół» w Polsce 1997-2002, Bydgoszcz 2005; Związek Towarzystw Gimnastycznych «Sokół» w Polsce w latach 2002-2004, pod red. Andrzeja Boguckiego, Bydgoszcz 2004; na 140-lecie Sokolstwa Polskiego wydano broszurę: 140-lecie Sokolstwa Polskiego, oprac. Andrzej Bogucki, zawierającą m.in. raport sprawozdawczy ZTG „Sokół" w Polsce za lata 2003-2007, tabele i strukturę organizacyjną związku, dzielnic i gniazd, z podaniem liczby członków i gniazd, dyscyplin sportowych wraz z informacjami z centralnych obchodów 140-lecia Sokolstwa Polskiego, które odbyły się w Bydgoszczy i Poznaniu w 2007 r. Rzeczone publikacje są oficjalnymi źródłami wydanymi przez Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół" w Polsce. Również wiele innych wydawnictw książkowych i artykułów jest zamieszczonych w Bibliografii Głównej Sokolstwa Polskiego na stronie internetowej Centrum Informacji Naukowej Sokolstwa Polskiego (CINSP).
Redakcję kwartalnika „Sokół Pomorski" tworzyli: redaktorzy naczelni – Jacek Hołub (w latach 1993-1998), Hanna Rogowska (1998-2003), przewodniczący rady wydawniczej, główny redaktor – dr Andrzej Bogucki, sekretarz redakcji – Bartłomiej Bogucki, redaktorzy: Barbara Jastrzębska-Rutkowska, Zdzisław Pawluczuk, Joanna Ptaszyńska, redaktorzy techniczni – Grzegorz Meier, Mariusz Żurek. W kwartalniku drukowano także artykuły, sprawozdania, informacje, notki autorów, przeważnie działaczy sokolich, spoza Bydgoszczy. Redaktorzy, autorzy tekstów, twórcy grafik i fotografii oraz dystrybutorzy pracowali społecznie. Nakład każdego z kwartalników wynosił od 300 do 500 egzemplarzy. Po upadku kwartalnika „Sokół" 1990-1995 i „Przewodnika Gimnastycznego «Sokół»" 1997-1999 pismo stało się jedynym ogólnopolskim pismem sokolstwa.
Kwartalnik jest podstawowym źródłem wiedzy o działalności statutowej i organizacyjnej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół" w Polsce. Bardzo cenne są informacje dotyczące: funkcjonowania najwyższych władz – Rady Związku Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół" w Polsce, a także struktur na szczeblu rad i zarządów gniazd, okręgów, dzielnic, zebrań sprawozdawczo-wyborczych, wyborów nowych władz oraz materiały ukazujące kierunek rozwoju sokolstwa, sprawozdania, oceny działalności „Sokoła", dynamiki i fluktuacji stanu liczebnego organizacji, pracy ideowo-wychowawczej i patriotycznej, działalności młodzieży, a także informacje o tym, jakie dyscypliny sportowe, gry i sekcje są prowadzone przez poszczególne gniazda. Trzeba zaznaczyć, że większość członków „Sokoła" to młodzież. W kwartalniku zamieszczono niezliczoną ilość informacji z bogatej i aktywnej działalności sokolstwa polskiego po 1989 r., w tym o jego założeniach ideowych skodyfikowanych w postaci 10 przykazań sokolich tworzących kodeks honorowy organizacji. Jest on podstawowym źródłem i niezastąpionym zapisem kronikarskim, a każdy publicysta i historyk badający dzieje sokolstwa polskiego musi koniecznie z niego skorzystać. Tym bardziej, że Bydgoszcz w latach 1989-2007 była głównym centrum Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół" w Polsce i z tego miasta wychodziła inicjatywa ogólnopolska i międzynarodowa. Także historyk-regionalista, czy miłośnik Bydgoszczy znajdzie bardzo dużo ważnych informacji i szczegółów dotyczących dziejów Bydgoszczy oraz Pomorza i Kujaw w badanym okresie. Oprócz tekstów w piśmie opublikowano liczne fotografie z życia sokolstwa.
Szczególnym hołdem dla wielu działaczy ZTG „Sokół" była cykliczna rubryka Sokoli Słownik Biograficzny, zawierająca biogramy wybitnych osobistości ruchu sokolskiego z kraju i z zagranicy. Początkowo rubryka wychodziła jako Sokoli Pomorscy, Sokoli Pomorza, by od 4. numeru z 1998 r. ustalić swą ostateczną nazwę jako Sokoli Słownik Biograficzny. Podobną funkcję spełniał dział Z żałobnej karty i luźno zamieszczane nekrologi zmarłych działaczy. Ogółem we wszystkich numerach zamieszczono 187 biogramów, w tym tak wybitnych postaci, które zapisały się trwale w historii Polski, kulturze polskiej, historii Pomorza i Bydgoszczy, polskiego i światowego ruchu sokolskiego.
Sokolstwo na świecie rekrutuje się przede wszystkim ze środowisk Polonii (często emigranci polscy z Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i ich potomkowie) oraz z diaspory czeskiej i słowackiej. Na łamach kwartalnika często można znaleźć informacje o sokołach na Litwie (Ejszyszki), w Niemczech (gniazdo Kirchhundem, Mannheim, Budziszyn), strukturach Związku Sokołów Polskich w Wielkiej Brytanii (Cardiff, Sheffield, Nottingham, Bradford, Edynburg), Związku Sokołów Polskich we Francji (Noeux Les Mines, Noyells-sous-Lens, Oignes-Ostricourt, Carvin, Abscon, Macon-Conde), Białorusi (Lida), Ukrainie (Tarnopol), Szwajcarii (Czesi, którzy po praskiej wiośnie osiedlili się w Winthertur), Kanady (Toronto, Ottawa), USA (Cleveland, Pittsburgh, Brideport), w Austrii (Wiedeń), w Bułgarii (Sofia – Czesi i Słowacy), Słowenii.
Trudności finansowe pisma sprawiły, że ze względów oszczędnościowych stosowano coraz mniejszą czcionkę i w 2003 r. z braku funduszy wydawanie kwartalnika zostało zawieszone. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy postanowieniem z 16 października 2003 r. sygn. Akt. I Ns Rej. Dr 95/03, wyrejestrował z rejestru czasopismo „Sokół Pomorski". Niemniej pozostaje ona niezastąpioną kroniką dziejów sokolstwa polskiego i pamięcią o ludziach, którzy ten ruch tworzyli, gdyż – jak pisze w pożegnalnym numerze prezes Andrzej Bogucki: bez pisma nie ma tradycji i pamięci. Niemałą rolę w tym ruchu odegrały struktury bydgoskie ZTG „Sokół".
- Krzysztof Rogucki
- "Akant" 2011, nr 7
Krzysztof Rogucki - Dzieje kwartalnika „Sokół Pomorski"
0
0