Zapomniana jako pisarka, Emma Dmochowska z Jeleńskich, pozostawiła opracowania etnograficzne, publikacje i pamięć wytrwałej pracy nad oświatą.  Na pracy oświatowo-patriotycznej upłynęło jej prawie trzydzieści lat.  Działaczka oświaty na ziemiach byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego prowadziła tajne szkółki. Wspólnie z siostrą męża, Justyną Dmochowską, organizowała tajną polską sieć szkolną na Wileńszczyźnie. Była wizytatorską szkółek wiejskich, działała w zarządzie tajnego stowarzyszenia ,,Oświata". Opracowywała programy nauczania, opiekowała się nauczycielkami, organizowała ruchome biblioteki. Współorganizowała tajne seminaria dla ludowych nauczycielek, dodatkowo prowadziła lekcje patriotyczne dla wileńskich dzieci i fundowała stypendia. Była współzałożycielką szkoły zawodowej dla dziewcząt w Wilnie. Działała w zarządzie Komitetu Edukacyjnego w Wilnie.
Założycielka i prezes Związku Patriotycznego Polek. Propagowała zawsze wychowanie w duchu patriotyzmu, kult pracy i tradycji.  Przedmiotem obserwacji powieściopisarki była także rodzina, problem braku porozumienia między mężem a żoną i wychowanie przyszłego pokolenia. Tematyka rodzinna, przedstawiona na tle społeczno-obyczajowym, posiada wyraźne akcenty emancypacyjne.
Wokół spraw wykształcenia kobiet liczne dyskusje toczyły się w XIX wieku. Orzeszkowa w rozprawie Kilka słów o kobietach z 1870 roku wskazywała działania, które mogą doprowadzić do wyrównania szans mężczyzn i kobiet. Przede wszystkim należało: wydłużyć czas kształcenia kobiet, rozszerzyć program nauczania, podjąć pracę przed wstąpieniem w związek małżeński.  Eliza Orzeszkowa zauważyła, że wyemancypowana niewiasta to lepsza towarzyszka życia. Kobieta powinna żyć przede wszystkim dla siebie. Kobieta ma swoje cele, dążenia, pragnienia a także ideały, dlatego nie powinna pełnić roli reflektora i zwierciadła mężczyzny.
Konserwatyści nie aprobowali pracy zawodowej kobiet, jeśli nie była wynikiem przymusu ekonomicznego. Przeciwnicy aspiracji zawodowych kobiet wskazywali zazwyczaj na zaniedbanie obowiązków rodzicielskich przez matki pracujące.  Macierzyństwo to czynnik warunkujący szacunek i uznanie otoczenia a także męża. Polacy pragnęli zawsze mieć dobre obywatelki i matki. Dlaczego ograniczano zatem dostęp kobietom do edukacji? To oczywiste, iż wykształcona osoba będzie doskonalszą matką.  W XIX- wiecznej literaturze upowszechniany był ideał skromnej, wstydliwej i posłusznej kobiety. Ograniczony dostęp do kształcenia, rygory narzucane przez konwenanse sprzyjały podtrzymywaniu ,,poddaństwa kobiet". Kobieta-anioł izolowana była od informacji budzących zgorszenie i rozbudzających ciekawość.
W powieści Z miłości Emmy Dmochowskiej z Jeleńskich czytelnik obserwuje życie pary małżeńskiej. Wanda i Karol pobrali się z miłości. Karol nie dzieli się od dnia ślubu myślami z żoną, jest notorycznie zajęty sprawami zawodowymi i społecznymi. Karol, według relacji żony, to inteligentny, pracowity i szlachetny mężczyzna. Jednak naprawdę to samolub, narcyz, który uważa, że żona jest jak dziecko i go nie zrozumie. Wanda nie potrafi egzystować samotnie, przepełniona żalem, odbiera sobie życie.
Karol uważał, że powinno żyć się uczciwie, pożytecznie, szczęśliwie, należy być wiernym Bogu i pomagać społeczeństwu. Żona miała tylko jedną pretensję, że Karol nie wtajemniczał jej w działalność społeczną, czuła, że niechętnie mąż z nią rozmawiał.  Wanda widziała jedynie związek ciał, pragnęła jednak związku dusz. Marzeniem była dla niej wspólna praca i poznanie każdej jego myśli. Kiedy mąż chciał zmienić swoje postępowanie było już za późno. Zamiast koić ból w ramionach kuzyna, wolała zostać wierna mężowi  i rzuciła się w fale rzeki, nie miała nikogo, kto by ja powstrzymał przed ostatecznym krokiem.  Pragnęła, by Karol dał jej klucz do swej duszy. Po ośmiu latach ostatecznie przestała go szukać.
Warto zauważyć, iż do wspólnej drogi na całe życie miłość z pewnością nie wystarczy. Dobry związek powinien opierać się na zrozumieniu i cenieniu drugiej osoby.  Różnice między kobietą a mężczyzną potęguje odmienne wychowanie. Efektem, w sprawach życia codziennego, jest trudność znalezienia wspólnych pragnień i upodobań.
Powieść jest z pewnością interesującym studium psychologicznym z dziejów małżeństwa. Karol kochał żonę miłością egoistyczną, wyłączną i osobistą. Powszechnie wiadomo było, że małżeństwo to tarcza kobiety przed zmiennością męża. Małżeństwo miało dawać: miłość, domowe ognisko, dom, treść życia i dziecko.  Oczywiście głównym elementem dobrego małżeństwa jest odpowiedni dobór małżonków. Łatwiej zniosą ból i trud życia jeśli będą się kochać i rozumieć. Ważna jest także świadomość obowiązków i zadań stojących przed twórcami domowego ogniska.
Rozumny mężczyzna nie powinien odmawiać kobiecie prawa do nauki. Karol kochał żonę, przekonany do końca był, że kochał ją ,,prawdziwie", pracował także dla Wandy, jednak nie czuł z nią duchowej łączności. Pragnęła razem z mężem działać, czuć i myśleć.  Czy artystce wolno wyjść za mąż? Kobiety w literaturze pojawiają się jako cienie, jedna daleko od drugiej. Sporadycznie artystka jest główną bohaterką. Większość kobiet-artystek została wykreowana przez kobiety, wbrew opinii Wirginii Wolf, że: ,,kobiety w literaturze tworzone były przez mężczyzn".
Kobiety miały ambicję, by podejmować pracę tam, gdzie ich praca będzie najwartościowsza. Przecież mamy dziedziny życia w których kobiety są niezastąpione i najpotrzebniejsze. W budowie rodzinnego życia odgrywa rolę dominującą. Praca w rodzinie nie powinna całkowicie pochłonąć kobiety: ,,Umysł rozwinąć tak, aby miał pojmować rzeczy wielkie, sercem wwiązać się w Naród. Każdy dzień znaczyć celową i konsekwentną pracą, żyć pełnem i twórczem życiem – to nasze aspiracje".  Przekonać się można kim jest kobieta wówczas, gdy przyzna jej się prawa należne każdemu człowiekowi.
Bliskość to istota miłości i przyjaźni. Ważne jest: wspólne przeżywanie, uczuciowa więź, zrozumienie, poznanie trosk, marzeń a także pragnień bliskiej osoby. Bliskość daje poczucie bezpieczeństwa, ciepła i akceptacji. Dążenie do miłości to podstawowa siła napędowa człowieka. Żeby umieć kochać należy przede wszystkim wyzbyć się narcystycznego podejścia do siebie i reszty świata.
Małżeństwo zawiera się na całe życie. Utrzymanie miłości w związku jest nieustannym wysiłkiem. Kobieta i mężczyzna są jednakowo odpowiedzialni za osiągnięcie celu. Dobry związek nie powstaje sam, jest efektem świadomego wysiłku i starań obu stron. Konieczna jest aktywna postawa, nie wystarczą dobre intencje.  Dla Elizy Orzeszkowej emancypacja była koniecznością społeczno-historyczną. Obligatoryjnie potrzebna była zmiana statusu kobiet. Emancypować, zdobywać dostęp do pracy i nauki, powinny kobiety, by móc przeżyć.
W kolejnej powieści Emmy Dmochowskiej Obrączce młoda kobieta zdaje w Krakowie na uniwersytecie doktorat z filozofii. Niestety nie wie co zrobić powinna z otrzymanym dyplomem. Postanawia wyjść za mąż za Michała Żarskiego, który nie potrafił zrozumieć duchowego i wzniosłego życia swojej żony.  Hanna marzyła o sławie autorskiej od dzieciństwa. Pisanie powieści i dramatów chciała pogodzić z uszczęśliwieniem męża.  W zakończeniu autorka zauważyła, że wina nieszczęścia leży w sercu kobiety.  Powieść Obrączka przedstawia dramat w życiu kobiety, którą ,,obrączka" złączyła nierozerwalnie z mężczyzną obojętnym na jej potrzeby duchowe.  Obrączka to symbol zniewolenia, łańcucha, ewidentnie obciąża polot duszy kobiecej.
Kobieta utalentowana, pełna wyższych aspiracji literackich zdaje sobie sprawę, że musi poświęcić albo związek małżeński albo tworzenie literatury. Bohaterka wybiera życie u boku męża. Zdaniem H. Galle to objaw wstecznictwa myślowego.  Wychowanie dziewcząt powinno uczynić je silnymi na niespodzianki losu.
Życie od kobiety głównie wymaga artyzmu miłości: ,,Umysł, tonący biernie w powodzi małostek nie dokona nigdy ani w dziedzinie sztuki ani w dziedzinie życia, żadnego większego dzieła".  Wrogów działalności kobiecej należy szukać poza małżeństwem i miłością. Mężczyzna tworzy, kobieta tylko naśladuje. Sądzono, że wiedza była dla kobiet zbyteczna. Udoskonalenie, przygotowanie do rzetelnego pełnienia obowiązków, korzystanie z wrodzonych a także nabytych zalet dla dobra rodziny i ludzkości przysługuje kobiecie. Przecież ciężka praca człowieka udoskonala, zapewnia równowagę, spokój i duchową równowagę.
Kobieta również służy ojczyźnie wszystkimi cnotami i moralnością. Wychowuje dzielnych synów, jest radą i pociechą męża, pracą i oszczędnością pomnaża dobytek rodziny, własne zdolności i umiejętności wykorzystuje, by pomóc bliskim. Anastazja Dzieduszycka podkreślała: ,,Wierzę, że przyszłe pokolenia dowiodą swemi postępki, że wiedza uszlachetnia: swemi czyny, że kobieta ukształcona, swą działalność dla uzacnienia i uszczęśliwienia ludzkości obróci; swemi pismy, że umysłu kobiecego nie upośledził Stwórca!"
Również w powieści Matka główna bohaterka Ewelina po przyjściu na świat dzieci ogranicza się jedynie do sumiennego spełniania obowiązków gospodyni i matki. Przestała interesować się mężem, jego myślami i poglądami. Nie spełniła się w roli dobrej żony. W efekcie jej partner zaprzyjaźnił się ze społeczniczką, zburzone zostaje szczęście i przyszłość rodziny. Przyjaciółka okazuje się bratnią duszą głównego bohatera. Opisana matka nie potrafi przekazać córkom społecznych i narodowych obowiązków.  Matka, jak podkreśla Emma Dmochowska, musiała dbać o szablonowe wychowanie i wykształcenie córek, główną metodą wychowawczą było naśladownictwo. Indywidualizm w wychowaniu nie był przestrzegany. Niestety w powieści dzieci nie znajdują zrozumienia, pomocy i pociechy od własnej matki. Kobiecie nie wolno być tylko matką, musi być przede wszystkim człowiekiem.
Przeciętnie w XVIII wieku lekceważono naukę dziewcząt. Nie dbano o kształcenie w odpowiednim do uzdolnień kierunku. Dziewczęta, przyszłe matki, wychowawczynie kolejnych pokoleń, powinny być uświadomione społecznie, odpowiadać za siebie, otrzymać staranne przygotowanie do zarobkowej pracy. Kobiecie należała się odpowiednia pozycja w rodzinie.  Ogromny wpływ ma dzieciństwo i rodzina na los młodego człowieka. Rodzice przekazują społeczne wartości, pomagają przy tworzeniu własnego światopoglądu. Światy kobiet i mężczyzn oddziałują i przenikają się wzajemnie.
Mężczyźni nie musieli podejmować dramatycznego wyboru między ambicjami a uczuciami. Klementyna z Tańskich Hoffmanowa w poradniku Pamiątka po dobrej matce zauważyła, że kobieta pozbawiona często była własnej woli, naturalnym przeznaczeniem kobiety powinno być tylko życie rodzinne.  Dlatego niewiasty poddawane były nieefektywnemu sposobowi nauczania, w efekcie nieprzystosowane do życia samodzielnego, do utrzymania dzieci i siebie, skazane były na wsparcie mężczyzny. Zależność od męża była społecznie akceptowana.