Leszek Wierzchowski w dramacie paradokumentalnym Millenium czyli Narodziny Solidarności Narodu Polskiego w Gdańsku podczas strajku w 1980 roku.

Opisuje moment przełomu w polskiej historii, zmiany w zasadach pracy, relacjach ludzi pracy i władzy, organizacji życia społecznego w Polsce i jej położenia w Europie, początki umierania jednego świata i rodzenia się nowego. Akcja dramatu trwa jedną noc z soboty na niedzielę - z 16 na 17 sierpnia 1980 roku w przełomowym momencie kończącego się strajku w Stoczni Gdańskiej i rozpoczynającego się strajku solidarnościowego. Bohaterowie Millenium - to szeroki wachlarz postaci: dwunastu działaczy strajkowych i związkowych, występujących w utworze pod swoimi własnymi nazwiskami, kierownictwo Stoczni Gdańskiej, dziennikarze, robotnicy stoczniowi, rolnicy, nauczycielki i członkowie rodzin strajkujących. We wszystkich aktach każda z postaci ma swoją dłuższą albo krótszą wypowiedź, uczestniczy w sporach, dyskusjach, dialogach.

Utwór zawiera Motto, Prolog, pięć aktów, Epilog i Dodatek.

Motto stanowią dwa cytaty z utworów wielkich polskich poetów Zygmunta Krasińskiego i Juliusza Słowackiego – autor Millenium  przedstawia swoje uczucia wobec bohaterów strajku z 1980 roku

 i identyfikuje się z ich trudami i cierpieniem:

 

                                    Żyłem z wami, cierpiałem i płakałem z wami,

                                            Nigdy mi, kto szlachetny, nie był obojętny.”

                                                                                 (  Słowacki)

Prolog  ma formę dialogu trzech osób i stanowi wprowadzenie do akcji, określa charakter stron biorących udział w akcji dramatu : urzędnika, reprezentującego ludową

( znienawidzoną) władzę:

 

                              Nie chcą pracować – trzeba wziąć nahajki,

                                    By tę szarańczę przegnać w puste pole.

 

 Dziennikarza, łagodzącego spięcia:

     Czy mają rację? – Wpierw trzeba wysłuchać… i robotnika świadomego siły strajkujących: Lecz szala zła już przechylona .

 

 Epilog – to rozmowa z samym sobą dziennikarza, której celem jest określenie własnej postawy wobec przeżywanych wydarzeń:

 

                            Czas dzisiaj grzebać trupy tumanienia.

                                Przeciwstawiania Polaków – Polakom.

                                Bezbronnych – uzbrojonym, bogatych – biedakom.

                                                                                                                                                     

 Ostatnia scena przedstawia defiladę po latach dramatycznej nocy. 

 W pierwszym drugim i czwartym akcie są obszerne Confessiones - zwierzenia ważnych uczestników Strajku: Anny Walentynowicz - bohaterki strajku stoczniowców gdańskich 1980 roku, Stanisława Jerzego Borowczaka, jednego z organizatorów strajku sierpniowego 1980 roku w Stoczni Gdańskiej i Henryka Jagielskiego, elektromontera w Stoczni.

Mówi Stanisław Jerzy Borowczak:

 

                            Nie sposób ludzki gniew powstrzymać:

                                 Wybuchnąć musi – cudów nie ma!

                                 Tak stało się podczas spotkania,

                                 Na które przyszła pani Ania

                                 Walentynowicz i zaczęła

                                 Opowieść, co w nas zapłonęła

                                 Jak żagiew buntu, gdy skra padnie!

 

Język poematu jest jednakże językiem walki, ruchu, działania, determinacji:

 

                             Gdy zwyciężymy – tutaj krzyże

                                   Wzniesiemy. Głowy niech pochylą

                                   Przed nami ci, co nas czołgami

                                  Zgnieść chcieli, zabili nam braci...

                                                                                                  ( Lech Wałęsa, scena 17, akt III)

 

 i podobnie Henryk Jagielski w Confessiones ( akt IV ):

                                                  

                                                    Gniew zagotował

                                 Się w naszych sercach. Zawrzał tłum

                                 Zjednoczył się! I poszedł szum

                                 Poprzez tysiące zgromadzonych –

                                 (Gotowych iść obalać trony

                                 Natychmiast, nie czekając chwili,

                                 Jak lud Paryża do Bastylii).

 

       Najbardziej zagadkowa jest ostatnia scena z części Epilogu: Autor mówi, że „historia kołem się toczy” i bohaterowie walk o zmiany, stają się wysokimi urzędnikami nowej władzy z całym jej dobrodziejstwem – tu odbieraniem defilady wojskowej. Wraz z żołnierzami na ulicy pojawia się łachmaniarka z wózkiem widok niezmienny w każdej epoce. Autor podsuwa nam do rozważenia: co w nas jest ważniejsze, czy silne przywiązanie do pamięci o bohaterskiej walce o wolność, czy świadomość, że z czasem bohaterom przystawia się stare, wytarte koleiny. Leszek Wierzchowski wydaje się utożsamiać z pamięcią o walczących, o ofiarach zmagań z opresyjną władzą, o czym świadczą zamieszczone w Dodatkach trzy elegie patriotyczne. Pierwsza poświęcona została „Niepokornym, patriotom, Bojownikom o wolną i niepodległą Polskę, uwięzionym i internowanym w nocy z 12/13 grudnia 1981 rok” pod tytułem „Zabrali Ich”. Kolejna, dedykowana jest „Górnikom KWK„Wujek”, którzy bohatersko protestowali  przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce – zastrzelonym, rannym i internowanym w grudniu 1981 roku” pod tytułem “Byłem wśród was….“. Ostatnia ma tytuł “Pokoleniu Solidarności”, a po niej autor umieszcza dwa krótkie wierszowane dopełnienia elegii.

 

    Wielość form inscenizacyjnych dopełniają cztery pieśni i pięć pieśni chóralnych, przemówienia oraz dwukrotnie w czwartym akcie film lub pantomima.

                                                                                                            

    Poemat spięty jest wypowiedziami dwóch najważniejszych postaci wydarzeń z sierpnia 1980 roku: na początku z Confessiones  Anny Walentynowicz:

 

                                       Więziona byłam kilka razy.

                                              Tropiona niby wściekły pies.

 

 

I kobieta czynu, Alina Pieńkowska, Akt III:

                        

PIEŃKOWSKA

(do Wałęsy)

Patrz – tłum wychodzi!... Nie masz racji,

Lechu, każąc otworzyć bramy.

Bo czego my się doigramy –

Że wyjdą wszyscy! Lechu, błąd.

Zatrzymajmy ich, chodźmy stąd

Pod bramę!

(do Borowczaka i kilku młodych robotników)                                                                                                                   

               Chłopcy, zamknąć bramy!

By nikt nie wyszedł. Ogłaszamy

Powszechny strajk!...

 

   Niezawodne wsparcie nauczycielki, Akt V:

 

NAUCZYCIELKA II

Przyjmijcie od nas swetry, koce –

Ogrzejcie się, bo zimne noce:

Musicie zdrowi być, strajkować

W imię narodu. Bóg was prowadź!

 

      Kobieta wierna i oddana, Akt V:

 

                  ŻONA

                                                 ...Zaufanie

Do ciebie mam, mężu kochany!

Nie, nie zniechęcam cię – masz zdanie

Swoje. Lecz jeśli was w kajdany

Zakują, co się wtedy stanie

Ze mną i z dzieckiem?– Sama nie wiem,

Postępuj godnie, słusznie!...

 

Przedstawicielka dawnej władzy, Akt V:

 

KADROWA

                 … Lecz wiesz, kochana,

Gdybym niesubordynowana

Była, pewnie by się skrupiło

Zło wszelkie na mnie i bez słowa

Szef zwolniłby mnie. A ja córę

Mam, dla niej trzeba mi pracować.

 

    Millenium w podtytule jest epopeją – historia ujęta w poemat dramatyczny.

Robotnicy stoczniowi, uczestnicy strajku sierpniowego z 1980 roku w ciągu jednej nocy zdołali zmienić kategorie swoich wyborów i decyzji – od osobistych, podszytych strachem o zdrowie i życie, po strategiczne, ogólnopolskie, narodowe.

 

 

 

 

Leszek Wierzchowski, Millenium czyli Narodziny Solidarności Narodu Polskiego w Gdańsku podczas strajku 1980 roku. Epopeja,  Wydanie III,  Kraków 2023