Litewskie słowo slinktys oznacza przesuwanie, przewijanie np. taśmy filmowej, można je rozumieć jako perspektywę, cykle zdarzeń, obrazów itp. Tym nietypowym i wieloznacznym słowem nazwał utworzone przezeń w 2015 roku stowarzyszenie kulturalne Juozas Žitkauskas, młody pisarz, działacz i animator kultury, rodem z Dzukii, litewskiego regionu graniczącego z naszą Suwalszczyzną.
O Juozasie pisałem niejednokrotnie na łamach czasopism literackich, przedstawiając go głównie jako nietuzinkowego twórcę literatury. Najbardziej oryginalną i osobliwą cechą jego pisarstwa jest tworzenie nowoczesnej poezji w rodzimej gwarze dzukijskiej. Žitkauskas opublikował już kilka zbiorów takich eksperymentalnych wierszy, a niektóre z nich przełożyłem na moją rodzinną gwarę góralską i nieraz prezentowaliśmy je wspólnie na wileńskich festiwalach i spotkaniach literackich.
Na łamach Świata Inflant pragnę jednak pokazać inne – ważniejsze i cenniejsze, moim zdaniem – oblicze litewskiego pisarza. Główną zasługą Žitkauskasa, dostrzeganą i docenianą w sąsiednim kraju, jest bowiem jego działalność w dziedzinie promocji kultury, którą zajmował się przez wiele lat w ramach ośrodków kultury i bibliotek, gdzie bywał zatrudniony, a od kilku lat zupełnie samodzielnie jako twórca i prezes stowarzyszenia Asociacija Slinktys. Przedmiotem jego działalności jest szeroko pojęta promocja sztuki, edukacja i wszelkie formy działalności kulturalnej, jednak w gruncie rzeczy jest ona skupiona na dwóch podstawowych i szczególnie ważnych aspektach litewskiego życia kulturalnego.
Pierwszym z nich jest wspieranie twórczości młodzieży, a zwłaszcza ułatwianie młodym twórcom startu i niełatwego utrwalenia swej obecności na rynku sztuki. Temu służą liczne konkursy, organizowane we współpracy ze szkołami, uczelniami, bibliotekami oraz innymi instytucjami kultury. Przede wszystkim zaś działalność wydawnicza, wystawiennicza i koncertowa. W ciągu ośmiu lat działalności Stowarzyszenie Slinktys wydało ponad 20 książek, w przeważającej większości młodych autorów. Co roku natomiast wydaje debiutancką kolekcję 5-6 niewielkich debiutanckich zbiorów krótkich tekstów wierszowanych lub pisanych zwartych tekstem, ilustrowanych pracami malarskimi lub graficznymi, pod stałym tytułem Literatūrinės Slinktys. Te edycje łączonych w pary debiutów literacko-plastycznych, publikowane od początku działalności stowarzyszenia w twardych tekturowych pudełkach, zdobyły sobie na przestrzeni siedmiu lat pewną renomę i popularność, stanowią więc skuteczne narzędzie promocji młodych talentów.
Edycjom książek i dorocznych serii debiutanckich towarzyszy, oczywiście, promocja w postaci spotkań autorskich, koncertów i spektakli organizowanych w Wilnie, a także w wielu ośrodkach prowincjonalnych, bowiem działalność stowarzyszenia nie ogranicza się bynajmniej do stolicy. W promocji krótkich form literackich, zwłaszcza poezji, ważną rolę odgrywa działalność koncertowa, w której Slinktys promują młodych autorów piosenek, tworzących muzykę zarówno do tekstów własnych, jak i do klasyki oraz utworów koleżanek i kolegów mniej uzdolnionych muzycznie. Stowarzyszenie wydało też kilka płyt autorskich młodych twórców, wśród których wyjątkowym sukcesem była wydana w 2020 roku płyta Debesėlių pily (W chmurkowym zamku), zawierająca utwory pięciu młodych utalentowanych kompozytorek i wykonawczyń skomponowanych do wierszy dla dzieci autorstwa czołowych żyjących poetów. Idąc za ciosem Skinktys w kolejnym roku wydało autorską płytę Mano miestas (Moje miasto) obiecującego muzyka-poety Gytisa Ambrazevičiusa. Do tego dodajmy jeszcze kilkanaście zbiorowych oraz indywidualnych debiutanckich wystaw prac młodych malarzy i rzeźbiarzy i mamy obraz wszechstronnej, pomysłowej i skutecznej promocji młodej twórczości w skali całego kraju.
Druga kluczowa dziedzina działalności Stowarzyszenia Slinktys, szczególnie ważna dla polsko-litewskich relacji w dziedzinie kultury, to promocja Litwy, a zwłaszcza jej stolicy, jako obszaru wielojęzycznego i wielokulturowego. W istocie, bowiem, stosunkowo liczne w małym i rzadko zaludnionym kraju mniejszości narodowe są skupione głównie w Wilnie i jego okolicach. A przecież od lat najliczniejszą i najaktywniejszą z nich jest polska społeczność. W tej materii zrozumiałe jest, że stowarzyszenie współdziała z polskimi pisarzami, artystami i stowarzyszeniami twórczymi działającymi w litewskiej stolicy. Takich akcji, prowadzonych w większej lub mniejszej skali, było w ostatnich latach bardzo wiele. Zaczęło się w 2018 roku cyklem spotkań Lato z książką na dziedzińcu Biblioteki im. Adama Mickiewicza, będącej prężnym i popularnym ośrodkiem promocji kultury. Spotkania te miały uprzytomnić Wilnianom i turystom, że wielokulturowa od wieków litewska stolica wydała niemałą rzeszę pisarzy, którzy zdobyli sobie czołowe miejsca w różnych literaturach europejskich, nie tylko sąsiednich krajów. Z Wilna bowiem pochodzili m. in. francuski pisarz Romain Gary, włoski Igor Argamante oraz kilkoro popularnych literatów izraelskich. W przeszłości zaś kwitła tam literatura w języku jidysz, którą Slinktys przypomina i promuje w cyklu spotkań organizowanych wspólnie z wileńskim stowarzyszeniem Litwaków. Oczywiście, nie zabrakło w ramach Lata z książką prezentacji pereł polskiej literatury powstałej w Wilnie, Mickiewicza, Słowackiego, Syrokomli, Gałczyńskiego w wykonaniu polskich artystów z Wilna.
W 2020 roku, gdy rygor pandemiczny spowodował zamknięcie publicznej przestrzeni dla sztuki, Slinktys wspólnie z Instytutem Polskim w Wilnie zorganizował z inicjatywy Juozasa oraz dwójki młodych polskich twórców z Wilna, pisarki Dominiki Olickiej i filmowca Romualda Ławrynowicza festiwal w sieci Poezijos tiltai (Mosty Poetyckie) o imponującym zasięgu. W ciągu tygodnia na festiwalowych witrynach internetowych wystąpiła ponad setka twórców pochodzących z 24 krajów ze wszystkich kontynentów, nie wyłączając australijskich Aborygenów. Eksperyment został powtórzony w kolejnym roku, tym razem jednak festiwal ograniczono do mniejszości narodowych i społeczności emigracyjnych, a wartościową pamiątką Mostów poetyckich jest obszerna antologia zawierająca teksty przedstawione w sieci, wydrukowane w językach oryginalnych oraz w litewskich i polskich przekładach.
Współpraca stowarzyszenia Slinktys z polskimi ośrodkami na Litwie w ramach promocji wielojęzycznego i wielokulturowego Wilna nie ogranicza się bynajmniej do opisanych powyżej spektakularnych przedsięwzięć. Co roku w stolicy i poza nią odbywa się wiele spotkań literackich, muzycznych, historycznych, w których polskie elementy odgrywają ważną rolę. Nie sposób je opisać, czy choćby wymienić, w krótkim artykule publicystycznym. Pozwolę sobie zatem przytoczyć na koniec jedną ważną ciekawostkę. Mianowicie, w Kopciowie, zwanym po litewsku Kapčiamiestis, – rodzinnej miejscowości Juozasa Žitkauskasa, spędziła ostatnie miesiące życia Emilia Plater i tam znajduje się jej grobowiec, będący główną atrakcją miasteczka. Juozas powołał do życia stowarzyszenie im. Emilii Plater, zajmujące się kultywowaniem pamięci o bohaterce Powstania Listopadowego oraz tworzeniem projektów badawczych i popularyzatorskich, przybliżających Litwinom wydarzenia ze wspólnych dziejów Rzeczypospolitej Obojga Narodów.