Wojciech Sobolewski - BIRONOWIE W KURLANDII I W POLSCE

0 Dislike0
Gwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywna
 

Był to ród niemiecko – bałtycki. Niemiecka pisownia nazwiska Bühren została w Kurlandii zmieniona na Biron. Najbardziej znanym przedstawicielem tego rodu w Kurlandii był baron Ernst Johann von Biron (23. 11. 1690 – 29. 12. 1772). 

Anna Iwanowna (1693 – 1740), bratanica cara Piotra I Wielkiego, która w 1710 r. poślubiła kurlandzkiego księcia Fryderyka Wilhelma Kettlera (1698 – 1711), wybrała E. J. Birona na swego głównego doradcę i nie tylko. Gdy w 1730 r., po śmierci cara Piotra II księżna Anna została carycą, przeprowadziła się ze stolicy Kurlandii Mitawy (obecnie Jełgawa) do Moskwy, skąd 2 lata później do Petersburga. Wkrótce podążył za nią do stolicy Rosji baron Biron. Z jej poręki 7 lat później otrzymał tron książęcy w Kurlandii, które wciąż formalnie było lennem polskim, ale w rzeczywistości pozostawał w rosyjskiej zależności. Księciem Kurlandii był w latach 1737 – 1740 i ponownie w l. 1763 – 1769. Za rządów carycy Anny miał decydujący wpływ na życie polityczne Rosji. Jego wszechwładza opierała się na klice dworskiej pochodzenia niemieckiego. Na dworze mówiono o Bironie, że to „masztalerz i faworyt cesarzowej", który „mówił o koniach, jak o ludziach, a o ludziach jak o koniach". W bezkarnym ograbianiu skarbu Rosji pomagał mu baron A. Schömberg. Cesarzowa pozwalała mu na wszystko! Według Artemiusza Wołyńskiego „cesarzowa nasza durna jest i jakkolwiek by rzecz referować, nigdy żadnej decyzji się od niej nie usłyszy". Okres jej rządów obiegowo nazywano „bironowszczyzną".

Caryca Anna zaangaýowaůa sić w budowć przez barona Birona jego letniej, paůacowej rezydencji w Rundâle, 30 km SE od Mitawy. Zaprojektowanie pałacu zleciła Bartolomeo Francisco Rastrellemu (1701 – 1771), który wraz z ojcem Carlo Bartolomeo, rzeźbiarzem od 1716 r. przebywał w Petersburgu. B. F. Rastrelli był już znanym na dworze carskim architektem. On to zaprojektował stary Pałac Zimowy, a po wielu latach, za panowania carycy Elżbiety, nowy Pałac Zimowy. Caryca Anna zapewniła także Bironowi niezbędne środki pieniężne i siłę roboczą liczącą 1500 osób, w tym artystów i rzemieślników. Pałac w stanie surowym był gotowy w 1741 r. po pięciu latach budowy. Dokończenie budowy się przedłużało, gdyż B. Rastrelli od 1738 r. budował dla barona w Mitawie drugi pałac, który miał być siedzibą księcia Kurlandii oraz jego administracji. Po śmierci carycy Anny baron Biron przez 3 tygodnie był regentem przy carskim niemowlęciu Iwanie. W listopadzie 1740 r., skutkiem spisku pałacowego, przygotowanego przez feldmarszałka Burkharda Ch. von Münnicha został oskarżony, jak najbardziej słusznie, o nadużycia finansowe i prześladowania polityczne i osądzony. Zesłano go do Pełymu na Syberii. Do Petersburga wrócił dzięki carycy Katarzynie II, która po objęciu władzy w 1762 r. uwolniła od kary wielu przeciwników politycznych swoich poprzedników.

Gdy rok póęniej Biron wróciů do Rundâle przez 5 lat wykończał wnętrza swego pałacu. Marmurowe okładziny ścienne, gzymsy i prace malarskie wykonywali sprowadzeni z Petersburga artyści włoscy i Johann Graff z Berlina.

W 1795 r. Księstwo Kurlandii zostało włączone do Rosji. Syn barona Peter (Piotr) zgodził sić na opuszczenie paůacu w Rundâle pod warunkiem, ýe bćdzie mógů zabraă do swoich posiadůoúci w Niemczech "dekoracje z komnat pałacowych", tj. obrazy, meble, kominki, wyroby metalowe … Po jego wyjeździe pałac stał się własnością jednego z licznych kochanków Katarzyny II. W czasach napoleońskich i w latach II wojny światowej pałac uległ częściowej dewastacji. Znacznie większe szkody były spowodowane przez władzę radziecką. W pałacu urządzono magazyny, spichlerz, administrację kołchozu. Po kilkunastu latach dewastacji popadů on w ruinć. W 1972 r. utworzono jednak Muzeum Paůacowe Rundâle. Od tego czasu trwajŕ - i nie widać ich końca - prace restauracyjne. Fasada pałacu została odnowiona bez większych zmian w stosunku do pierwotnego projektu. Rastrellego. Wnętrza odtworzono pod nadzorem ekspertów z Rygi, Moskwy i Mińska. Dzieła sztuki konserwowano w Leningradzie. Ze 138. komnat pałacowych do chwili obecnej odnowiono 40. Mieszczą one wiele różnych eksponatów, lecz oryginalnych jest niewiele. Najlepiej prezentują się sale: Złota (tronowa), Biała (balowa) i Wielka Galeria ( bankietowa). W jednej z sal urządzono stałą wystawę o nazwie „Czas nędzy", w której są zbiory związane z łotewskim Kościołem luterańskim, zniszczonym w latach radzieckiej okupacji. Za pałacem odrestaurowano ogród w stylu francuskim, którego granicę wyznacza kanał. Za nim są tereny łowieckie. W innej części powstał ogród w stylu francuskiego baroku.

Stolicą Księstwa Kurlandzkiego był Mitawa (Jelgawa). Na wyspie zamkowej (Pilsale), otoczonej wodami rzeki Lentawy (Lelupa), B. Rastrelli zaprojektował pałac. Budowany był w latach 1738 – 1740, a wnętrza wykończono w l. 1763 – 1772. Fasada pałacu o długości 150 m najlepiej prezentuje się z mostu na Lentawie. Właściciel pałacu, baron Ernst J. Biron zmarł kilka dni po jego ukończeniu w grudniu 1772 r. Kilka lat (1798 -1807) mieszkał w nim wygnany z Francji król Ludwik XVIII. Nieraz zatrzymywali się w nim członkowie rodziny cesarskiej i ich goście. Obecnie pałac użytkuje Łotewski Uniwersytet Rolny. Najciekawszą

częścią pałacu, którą, jak ma się szczęście zwiedzać jest krypta z grobami książąt kurlandzkich. Jest w niej 21 metalowych sarkofagów i 9 drewnianych trumien. Znajdują się w nich szczątki przedstawicieli rodu Kettlerów (Gotthard Fryderyk, Wilhelm, Jakub, Fryderyk Kazimierz, Ferdynand, Fryderyk Wilhelm …) i Bironów, zmarłych w l. 1569 – 1791, w tym Ernst J. Biron, leży też Gotthard Kettler, który był ostatnim mistrzem Zakonu Inflanckiego. (zm. 1587). Peter Biron, syn Ernsta wybudował w Mitawie Akademię Petrina, w której mieści się obecnie Muzeum Historii i Sztuki.

x x x

Ten sam ród Bironów von Curland był przez 210 lat (1734 – 1945), z krótkimi przerwami właścicielem tzw. Wolnego Państwa Stanowego Wartenberg, zwanego też Polnisch Wartenberg, a od 1888 r. Gross Wartenberg. Wartenberg to obecnie leżący na pograniczu Śląska i Wielkopolski Syców. Pierwsze Wolne Państwa Stanowe postały za rządów króla węgierskiego Macieja Korwina w końcu XV wieku. Nie zawsze władcy tych państw byli książętami, toteż nazywano ich „panami  lub „wolnymi panami". Nazwa państwa wskazuje na dużą rolę przedstawicieli stanów, co świadczy o ich demokratycznej formie ustrojowej. Z biegiem lat władz. Pana była ograniczana przez stany, które reprezentowały szlachtę i mieszczan. Rywalizowały one z Panem o władzę i zdarzało się, że potrafiły nieraz ją przejąć. W Wolnych Państwach Stanowych były zawsze dwa stany: wiejski i miejski. Do pierwszego należeli Panowie, zarówno duchowni, jak i świeccy, do drugiego samodzielne miasta. Oba stany dysponowały w wyborach jednym głosem, toteż podczas obrad sejmiku samorządowego musiano doprowadzić do zgody, by można było podjąć wiążące uchwały. Właściciele państw stanowych podlegali bezpośrednio cesarzom, którymi od 1526 r. byli Habsburgowie.

Pierwszym z Bironów, który odkupił w 1734 r. Państwo Stanowe Wartenberg od rodu von Dohne był znany już nam Ernst Johann Biron von Curland. Po nim państwem rządził jeszcze Karl Ernst, Gustav Kalikst, Karl Friedrich Wilhelm, Kalikst, Gustav i Karl. Rodowi Bironów Syców dużo zawdzięcza. Na zamku, przebudowanym w 1853 r. przez Kaliksta gościły elity niemieckiego życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego. Wpływy i majątek książąt przyczyniły się do unowocześnienia miasteczka. Wybudowali oni pocztę, elektrownię, szpital, szkołę, łaźnię, kąpielisko, prywatną linię kolejową do Oleśnicy. Do dziś istnieje, finansowany przez nich kościół luterański, który zaprojektował Karl Langhans, znany z projektu Bramy Brandenburskiej w Berlinie. Bironowie znani byli też ze swych sympatii dla mieszkającej na terenie księstwa ludności polskiej. Może dlatego, że początki wielkości ich rodu i nazwisko łączyło ich z polską niegdyś Kurlandią. Jeszcze w okresie międzywojennym XX wieku w Wielkopolsce do Bironów von Curland należało 12 majątków. Ich łączna powierzchnia to 9359 ha. Najmniejszym majątkiem była Zbyczyna – 300 ha, zaś największy z nich Trębaczów liczył 1591 ha. Administrację tych majątków prowadziła Dyrekcja Dóbr Księcia Birona Kurlandzkiego w Bralinie. Jednak w okresie wielkiego kryzysu ekonomicznego majątki te zostały sprzedane, a następnie je rozparcelowano.

 

W pobliżu wsi Pisarzowice, kilka kilometrów na północ od Sycowa w 1902 r. spłonął kościół ewangelicki. Zbudowany został dla uczczenia pamięci 13. letniego księcia Wilhelma, jedynego syna i dziedzica Sycowskiego Wolnego Państwa Stanowego, Gustava von Curland. Młody książę zmarł w 1889 r. po niefortunnym upadku z konia w tym właśnie miejscu, gdzie zbudowano kościół.

Kościół w stylu neoromańskim zbudowano z głazów granitowych, zaś elementy ozdobne wykonano w czerwonym, francuskim piaskowcu. Zaprojektował go Arnold Hartmann. Fundator świątyni nie szczędził środków na jego budowę i wystrój. Na szczycie wieży zawieszono jako odgromnik pokrytą platyną kulę, kazalnicę wyłożono szlachetnymi kamieniami, ramy okienne wykonano z miedzi i ołowiu. Do dziś na ścianie zewnętrznej widoczny jest herb rodu, a na herbowej wstędze zawołanie rodowe: "Croyez Biron constant dans pin fortune"(Miejcie ufność w Bironie niezawodnym w nieszczęściu).

Do końca II wojny światowej w kościele modlili się niemieccy i polscy ewangelicy. Po zakończeniu działań wojennych został on częściowo uszkodzony przez milicję, która ponoć poszukiwała ukrywających się w nim żołnierzy niemieckich. Okoliczna ludność wyniosła z niego wszystko, co się dało. Dzwon i ławy przeniesiono do pobliskich Mąkoszyc, organy zaś do Mikorzyna. We wrześniu 1997 r. od pioruna zapaliła się, a po 8. latach runęła wieża kościoła. Do tej pory Wojewódzki Konserwator Zabytków w Poznaniu nic nie zrobił, by tę świątynię uratować przed dalszą dewastacją!

 

 

Wydawca: Towarzystwo Inicjatyw Kulturalnych - akant.org
We use cookies

Na naszej stronie internetowej używamy plików cookie. Niektóre z nich są niezbędne dla funkcjonowania strony, inne pomagają nam w ulepszaniu tej strony i doświadczeń użytkownika (Tracking Cookies). Możesz sam zdecydować, czy chcesz zezwolić na pliki cookie. Należy pamiętać, że w przypadku odrzucenia, nie wszystkie funkcje strony mogą być dostępne.