Pobierz Akant 2019 nr 12

Pobierz Akant 2019 nr 11

Pobierz Akant 2019 nr 10

Wiersze Edwarda Zymana czytałem w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, w takich czasopismach jak „Nowy Wyraz”, „Odra”, „Opole”, „Tygodnik Kulturalny”, „Współczesność”. Debiutował w 1971 roku zbiorem Dialogi pierwsze. Siedem lat później wydał arkusz poetycki Dzień jak co dzień, a w roku 1979 drugi tomik Co za radość żyć. Opatrzył go mottem dedykowanym przyjaciołom – gatunkowi wymierającemu: „musisz nauczyć się znowu wszystkiego: słów, dźwięków, prawie całego języka, gdyż jest to czas, kiedy słowa muszą być precyzyjne i nowe; nie dotyczą ciebie – lub tylko pośrednio, dotyczą natomiast bólu poznawanego tak, jak poznaje go większość ludzi – wstrząs, a potem ciemność. (Elizabeth Jennings).

Najnowsza książka Krzysztofa Kuczkowskiego dołączona do 3 tegorocznego numeru dwumiesięcznika „Topos” zaskakuje. Genezę jej autor wyjaśnia w krótkiej notce zamieszczonej na okładce. Otóż do pisania „siódemek” (tak nazywa zawarte w zbiorze utwory poetyckie składające się z siedmiu wersów), namówił Kuczkowskiego malarz i rysownik prof. Czesław Tumielewicz. Poeta rodem z Gniezna mówi dalej o nich, jako o poetyckich poruszeniach, które są po prostu za krótkie na wiersze. Dla Tumielewicza zapewne ważne było zapisanie pomysłu, który później znajdował rozwinięcie w kompozycji.

Olsztyn kiedyś mocniej pachniał bzami,
zwłaszcza fioletowymi,
ulubionymi kwiatami mojej Matki.
Z Jej odejściem bzy starają się nie rosnąć
albo ja staram się ich nie zauważać.

Niebywały dar człowieka, który wciąż zwlekał i nigdy nie zagrał na ostatnim klawiszu. Słuchając czeka się jednak czując drżącą rękę, która albo jeszcze nutę podeśle, albo strażnik nakaże urwać w dźwięku ciszy.

***   

Ja nie żałuję mojej wiosny dni,
Traconych w płochych miłosnych marzeniach. –
I tajemniczych nocy nie żal mi,
Ani też fletni namiętnego pienia.
                                                        
Nie żal mi was, niewiernych druhów rzesz;
Biesiad i godzin spędzonych przy winie –
Nie żal mi was, moje młode zdrajczynie –
Wymyślnych zabaw nie żałuję też.

Lecz gdzież są dziś te chwile rozczulenia,
Młodzieńczych marzeń w słodkiej ciszy czas?
Gdzie dawny żar i moje łzy natchnienia?...
Lata młodości, wróćcie, proszę was!

Trzymam w dłoni osobisty zapis, by za chwilę nie domyślać się nawet, czym jest naprawdę. Tytuł sugeruje rodzaj klucza familijnego, a umysł przyzwyczajony do kwalifikacji i etykiet stara się porównać ponad trzystustronicowy tom do silva rerum. Nic z tego! Książka Jolanty Baziak sygnowana mianem Baziaki. Pokolenia i sentencją: Stara dusza pamięta o przodkach wymyka się schematom. Może jest powiastką filozoficzną, historycznym reportażem, a może naukową dysertacją lub diariuszem? Jeśli tym ostatnim, to z prawdziwej podróży.

Gorąca kawa. Siedzę na ławce. Czekam na autobus. Jest zimno. Ciężkie chmury.

Stara kobieta w chustce podchodzi do mnie i pyta o jakiś autobus. Nie może zobaczyć rozkładu jazdy. Niedowidzi.

– Dobry Boże – myślę, – Czemu rodzina pozwala podróżować jej samej?
– Posiedzę z panem chwilę, dobrze?
– Tak, proszę.
– Do dobrych ludzi zawsze człowieka ciągnie – po chwili – a pan to daleko jedzie, co?

22-26  grudnia, ostatnie dni 2015 roku. Pamięć jest naszym drugim życiem, chociaż niewidocznym. Wbrew temu, co się mówi potocznie, fotografia wcale nie zatrzymuje dla nas rzeczywistości – wręcz przeciwnie: zabija ją. Czasem patrzę na fotografie gromadzone staroświeckim zwyczajem  w albumach, przyglądam się twarzom ludzi, którzy byli i odeszli:  ich oczy niewidzące, wpatrzone bezdusznie w obiektyw, martwe. Dopiero pamięć dopowiada: to było latem, nad wydmą wisiały chmury a niebo opierało się dłonią o horyzont; jeszcze słychać było krzyk ptaków, czego już nie uchwycił  obiektyw, a ja oglądałem się, bo na przystani ktoś przeklinał soczyście... Tamto jest zrobione na spotkaniu w Ośrodku Kultury, to znów w domu malarki D... Jeszcze obrazki nie pożółkły, jeszcze twarze rozpoznaję, ale nazwiska i imiona zapisałem dla pamięci na odwrocie. Jak mawiał Stanisław Stempowski (wspomina Maria Dąbrowska w książce “Myśli o sprawach i ludziach”): “Żyjemy po śmierci tak długo, póki nie umrze ostatni człowiek, co nas żywymi pamiętał. I tyle naszej nieśmiertelności.”

W sierpniu 1909 roku redakcja wychodzącego w Petersburgu czasopisma literackiego Apollon, otrzymała zagadkową przesyłkę . Na kilku kartkach wytwornego, perfumowanego papieru ,poprzekładanych zasuszonymi  listkami ,widniały wypisane eleganckim, kobiecym pismem wiersze, podpisane jedynie inicjałem – „Ch”. Wiersze zaskakiwały niezwykłym urokiem, oryginalnością, świeżością i zdradzały niepospolity talent poetycki autorki.

Znudziła mi się wielka miłość

Nie być można myślami

Tęsknić można tylko fizycznie

Wybór tak żałosny że aż poważny

Gdy pisze o tobie

Możesz mnie kochać

Jak Pismo nakazuje

Mechanicznie

Ruchy organicystyczne

Zwierzęce

Ale ja oczekuję szorstkiego

Pomruku wstępnego

Rozwinięcia rozwijającego do końca

Utwór poetycki, w przeciwieństwie do posługujących się językiem uniwersalnym dzieł muzycznych czy plastycznych, jest organicznie związany z językiem w którym powstawał i niezwykle rzadko może on zabłysnąć pełnią swej urody w przekładzie. Zapewne niejeden polski miłośnik poezji, który w ostatnim półwieczu sięgał po słynny poemat Aleksandra Puszkina „Eugeniusz Oniegin", doznawał uczucia rozczarowania i zadawał sobie pytanie: jak ten ociężały, napisany niezbyt pięknym językiem i nie odznaczający się szczególnym urokiem poetyckim utwór, mógł zyskać sławę arcydzieła? Dzieje się tak za sprawą polskiego przekładu pióra Adama Ważyka, poety niezbyt wysokiego lotu, o którym krążył kiedyś żarcik przypisywany Tuwimowi:

Miłość mi podpowiada słowa
W kolejny wiersz cię przeistaczam
Wyrywam z życia - tulę w kartkach

                  SEJF
Mówisz, że szyfrem piszę wiersze
I w sejfie chowam swe uczucia
Aby otworzyć "skarbiec" ten
Serca trzeba, a nie klucza

WPROWADZENIE

Chciałbym powiedzieć, że czasami przyjemne jest być w błędzie. Nie miałem racji. Na początku lutego dyskutowaliśmy z moją koleżanką, Eleną Ponomariewą, o tym, czy uda się nam przyłączyć Krym. Byłem pesymistą i szansę na to oceniłem na 10%. Nie uda się, bo Zachód będzie reagować agresywnie, a nasze władze nie mają dość odwagi. Elena powiedziała, że przeciwnie, daje nam 90% szans na to, że przyłączymy Krym, i 10% szans, że się to nie stanie. Okazało się, że ona miała rację, a ja się myliłem.

Olimpijskie Konkursy Sztuki na Igrzyskach Olimpijskich rozgrywane były w latach 1912–1948. Do programu igrzysk zostały włączone z inicjatywy barona Pierre de Coubertina, wskrzesiciela nowożytnych igrzysk olimpijskich.

Nie było chyba na przestrzeni wieków drugiej istoty tak różnie ocenianej jak kot. Bywał on uwielbiany, otaczany czcią, obdarowany nietykalnością, podnoszony do godności bóstwa, jak również ignorowany, poniewierany lub wręcz uważany za ucieleśnienie Szatana i palony na stosie. Tak się jakoś składa, że kot budzi żywe uczucia, nie pozostawiając miejsca na obojętność. Tak było, jest i pewnie będzie. Ma to swoje odbicie w literaturze i sztuce.

Okazuje się, że wielu wybitnych uczonych, pisarzy, mężów stanu potrzebowało towarzystwa ulubionego kota, aby móc przystąpić do pracy twórczej. Należy tu wymienić między innymi: Francesco Petrarkę, Tomasza Graya, Armanda Jeana Richelieu, Marcina Lutra czy Abrahama Lincolna. Do największych wrogów kota należeli Napoleon Bonaparte, Juliusz Cezar, Benito Mussolini i Adolf Hitler.

W środkach masowego przekazu prawie codziennie słyszymy o postępach genetyki, osiągnięciach w klonowaniu roślin i zwierząt oraz o możliwościach jakie ta technika może dać człowiekowi. Słuchamy i podziwiamy naukę dwudziestego pierwszego wieku. Czasami nachodzą nas jednak wątpliwości. Czy te wszystkie zdobycze nauki są naprawdę współczesnymi osiągnięciami? Dlaczego wyniki uzyskane dzięki zastosowaniu nowoczesnych metod kojarzą się nam z bohaterami dawnych mitów? Mitów, których być może nie traktujemy poważnie, a nawet nie potrafimy odróżnić od bajek i legend. W mitologii greckiej czy w wierzeniach religijnych dawnego Sumeru i Egiptu – odnajdujemy wiele postaci, które teoretycznie rzecz biorąc nie miały prawa istnieć bez zastosowania inżynierii genetycznej. Genetyka sprzed kilku tysięcy lat? Czy to możliwe?

Nie widząc ciebie, słyszę
co mówisz...
T. Bernhard

Na niesprawdzalną odległość
zbliżyła się do nas afryka
Powietrzne zawiesina
nie daje oddychać.
Stare kamienice w których
gnieżdżą się szczury przedmieścia
tworzą postarzałe
symbole przeszłości.

PRÓBA

Poddajesz próbie moją miłość
Sobie znanymi sposobami
Ty ślęczysz nad wynikiem badań
Ja cieszę się doświadczeniami

prawda tak niewygodna jak za ciasne buty
gdy pijemy aż do dna ze źródeł zatrutych

zachłysnąć się nie sposób trucizna się sączy
kropelka za kropelką kto do nas dołączy

Soleczniki (lit. Šalčininkai) położone w odległości 45 km na południe od Wilna, nad rzeką Solczą, przy szosie biegnącej do Lidy i Nowogródka, to jedno z największych skupisk Polaków na Litwie. Chociaż liczy sobie zaledwie 7 tysięcy mieszkańców, sprawia wrażenie dość dużego miasta. Jego największą ozdobą jest neoklasycystyczny pałac Wagnerów, polskiej rodziny pochodzącej z Pomorza. Nim Wagnerowie stali się właścicielami Solecznik Wielkich – tak w przeszłości nazywały się Soleczniki w odróżnieniu od położonych w pobliżu Solecznik Małych – należały one do Hlebowiczów (od XIV w.), potem Radziwiłłów, Lackich i Chodkiewiczów. W 1823 r. Soleczniki Wielkie kupił za 35 tysięcy rubli Karol Ferdynand hr. Wagner (1786–1863) herbu Lew, żonaty z Anną z Feldmanów herbu Drzewica, syn Marcina Wagnera, królewskiego aptekarza, dowódcy oddziału kosynierów podczas insurekcji

Obserwując otaczający nas świat coraz częściej odnoszę wrażenie, że pogrążamy się w miałkim błocie nijakości, tandety, słów bez pokrycia i zaniku poczucia moralności. Zastanawiam się czy okresy świetności naszej kultury nie należą już do przeszłości Dlaczego jest tak źle, skoro powinno być coraz lepiej? Szukając odpowiedzi na to pytanie postanowiłam podejść do problemu w sposób naukowy i znaleźć autorytet w dziedzinie teorii cywilizacji i kultury, będący jednocześnie autorytetem moralnym. Taki autorytet istnieje, mam na myśli naszego wielkiego polskiego filozofa, historiozofa, etnologa, bibliotekarza i dziennikarza, twórcę teorii cywilizacji – Feliksa Konecznego (1862-1949).

Słowo, wyraz – starowierca – usłyszałam pierwszy raz ponad czterdzieści lat temu. Nasz proboszcz, dziekan, prawie wykrzyczał do mnie – pani jest starowiercem. Nie pamiętam, dlaczego, nie wiem już, w jakich to było okolicznościach, pamiętam, że spuściłam głowę i natychmiast „porozumiałam się" z Bogiem mówiąc, w duchu, że to nieprawda, że nie jestem Żydówką. Pomyślałam wtedy, że starowiercy to bracia starsi w wierze.

Ten sonet już będzie na zawsze liryczny.
Ubarwiają go kwiaty wśród głosów Łokai.
Ona w dźwięku kropel płynie tu jak rajem
wśród orlików, mniszków i sasanek ślicznych.

Polonista w szkole
Kościół w dziejach
Nieznajomy z Nazaretu
Księga zmarłych filozofów

na najwyższej głos córki
- dziś norweski Dzień Mamy

półki w nas
często chaotyczne
przypadkowe

powiem ci kim jesteś kim jestem
gdy ustaną cuda przypadków

Jolanta Baziak

W Wielki Piątek dowiedziałam się o śmierci mojej jedynej ciotki. Zmarła we własnym łóżku, przy którym na stoliku leżały jej dwa telefony komórkowe. Komórka to coś więcej niż telefon stacjonarny. To taki specjalny wynalazek dający poczucie bezpieczeństwa, że gdzie byśmy się nie znaleźli, nie jesteśmy sami tylko z naszym telefonem.

Świat będzie istniał, dopóki choć jedna tancerka będzie na nim tańczyć. A później to już tylko mężczyźnie pozostanie upewnić się, czy nigdzie jej nie ma, zwinąć się w embrion i zasnąć.

Andrzej Nizinny wysiadł na peron autobusowego dworca w Maraźmie Poleskim. Pod jego stopami zaszeleściły powitalnym szelestem liście klonów i akacji. „O!, akordzik corocznego obumierania roślin z pniem dość solidnym – skojarzył podróżujący poeta i pedagog jednocześnie – czemu to takie piękne, gdy tak koszmarnie powtarzalne i… wręcz gnilne?!" Tak olśniewającej jesieni Andrzej jeszcze nie widział, a był mężczyzną w sile wieku, o takiej fizjonomii i stylu bycia, który fascynuje (na ogół na jeden wieczór, albo i szybkie śniadanie) młode adeptki sztuki słowa. „Szmat tego kraju zwiedziłem włócząc się po imprezach dla słowolejców, a tu jeszcze nie byłem. Parszywa dziura, kreuje się na miasto – konstatował po wejściu na rynek, do którego przylegał późny gotyk kościoła z czasów jagiellońskiej świetności – ale trzeba było przyjechać, bo skurczybyki pocztą nagród nie wysyłają. Diabelski pomysł. Za tych parę stówek, jakąś wiązkę makulatury z upadającej hurtowni mają załatwiony udział laureatów w spędach wierszokletów". Był znużony podróżą i negacja jej wyższego sensu była właściwie biologiczną reakcją organizmu. Jego rutyna była dumna z kolejnego sukcesu i sarkazmu użył tylko dla potrzeb zaspokojenia wyrzutu sumienia nadwrażliwości swego smaku.

rdza jest domeną świtu
wtedy miasto koroduje w zderzeniu z mgłą
rude płaty sennie spadają na ulice
i tylko ukryci w cieniu ruder kloszardzi
potrafią przemienić je w złoto

Konstanty Balmont
     (1867 – 1942)
              

W moim ogrodzie
W ogrodzie mym jaśnieją róże białe,
Jaśnieją białe i płonie czerwona.
A w duszy mej marzenia drżą nieśmiałe
I jedna myśl szalona.

(Zapowiedź cyklu o grzechach głównych)

Spytano grzechy główne: Gdybyście leciały samolotem,
spadochron tylko jeden miały
i zdarza się awaria, śmierć zagląda w oczy,
jak wybierzecie tego, kto bezpiecznie skoczy?

Żyjemy w trzecim tysiącleciu ery nowożytnej. Wydaje się, że wiedza daje nam nowe, wspaniałe możliwości… Mamy dostęp do techniki umożliwiającej robienie rzeczy, które były uważane za wytwory fantazji w wiekach ubiegłych… A jednak od pradziejów nie zmieniła się lista naszych spraw najważniejszych…

obrzydliwie nijacy zastraszeni wiecznie
kultowi przeciętności bez reszty oddani
kto ponad nich wyrasta tego mają za nic
w kręgu sobie podobnych czują się bezpiecznie

Jestem tylko człowiekiem
– denerwują mnie skrzydła motyla,
jedno, które pozostało po tym
jak z zazdrości złapałem się
by lecieć z nim.

Burza od-
jechała piorunem
Żółte wody wyschły
na glinianych polach.

wraca przeszłość
powłoczystością powraca
mgłą czasu spojrzeniem skrytym
- - gdzie
do jasnej
miłości

Parabola: Wyobraźmy sobie, że jakaś mrówka dziwnym trafem, przez przypadek, „zaprzyjaźniła się" z człowiekiem. Może ten uratował ją od niechybnej śmierci? Na przykład wyłowił ze szklanki z niedopitym sokiem. Potem wróciła do mrowiska i zdała relację towarzyszkom. Ale one jej nie uwierzyły, bo same nigdy nie miały spotkania III stopnia z ludźmi. Orzekły: takie coś nie istnieje, śniło ci się. Pytanie pierwsze: Jakie mrówka może mieć wyobrażenie o człowieku? Pytanie drugie: Jakie mrówczy filozof może mieć pojęcie o planecie na której żyje? Per analogiam: Jakie homo sapiens może mieć wyobrażenie o Panu Bogu, który we wszystkim go przewyższa? Dlatego x. prof. Józef Tischner napisał: „Są rzeczy, które przerastają możliwości ludzkiego rozumu. Jest światło, które oślepia. Tak jest z Bogiem". No właśnie, tak się sprawy mają ze Stwórcą, ludźmi, mrówkami…

Poprawność nigdy się nie czerwieni

                    * * *

Dialogi ciał wtórują dialogom dusz.

                    * * *

Nieczęsto zdarzało się w dziejach Rosji, aby o władcy na tronie Romanowów wypowiadano tak diametralnie przeciwstawne opinie, jak o Piotrze III i za jego życia i po śmierci. Z jednej strony historycy nie szczędzili mu czarnych barw.

Politycznej AURZE nie służą liczne PRZECIEKI.

* * *

Każda nowa epoka wnosi erratę do starych legend.

* * *

Bliższa ciału koszula niż reformy.

* * *

Ta druga




Może i można inaczej
może nawet z całkiem innej strony.
Wyjść z siebie, stanąć obok, popatrzeć.
Zwrócić.
Tylko że,
odruch wymiotny boli.
Janka mówi, że trzeba wsadzić
głęboko do gardła dwa palce
i samo pójdzie. Ale droga
ręki do ust taaaka daleka.
Treść podchodzi pod gardło,
wywraca kiszki na lewą stronę,
otwiera nóż w kieszeni.

Może i można do życia podejść
od drugiej strony, pod warunkiem,
że wie się która to druga.

Mitologia to poezja, a język poezji jest bardzo elastyczny.
Joseph Campbell Potęga mitu

Problem samobójstwa, który łączy się ściśle z zagadnieniem sensu życia i śmierci, już w starożytności przykuwał uwagę filozofów, stawiając przed nimi szereg trudnych pytań. Czy samobójstwo jest aktem tchórzostwa, dezercji z życia, czy też aktem wyjątkowej odwagi, wręcz wielkości, które tym odróżnia się od pospolitej naturalnej śmierci wszechobecnej w przyrodzie?

czasem jedyne co pozostaje
to ten bezsensowny upór
natrętna myśl,
że trzeba realizować marzenia
nawet jeśli nie mają innej wartości
niż to głupkowate
'bo tak mi się uroiło'